Charlie, de lerende van de toekomst
Hoe ziet het onderwijs er in 2035 uit? Zijn er nog schoolboeken? Is onderwijs voor iedereen toegankelijk?
Robert Schuwer, lector Open Educational Resources bij Fontys Hogescholen en aanvoerder van de zone Naar digitale (open) leermaterialen van het Versnellingsplan Onderwijsinnovatie met ict, onderzoekt met zijn zone hoe digitale leermaterialen in de toekomst ingezet zullen worden. Het vierjarige Versnellingsplan is bijna een jaar op weg. Hoe staat het ervoor?
Even voorstellen, je bent lector Open Educational Resources, wat houdt dat in?
Ik houd mij vooral bezig met praktijkgericht onderzoek binnen het hoger onderwijs. Een van mijn doelen is dat leermaterialen digitaal - via zo laag mogelijke drempels, vrij van kosten en met rechten om ze te kunnen aanpassen - beschikbaar worden voor iedereen.
Drempelloze toegang tot onderwijs: een gedachtegoed dat ook voor docenten interessant is. Wordt er al veel gebruik gemaakt van open digitale leermaterialen?
Veel docenten maken digitale leer-materialen. En er wordt in besloten kring ook wel veel gedeeld, met mededocenten of collega's van andere instellingen die ze kennen. Maar materiaal delen op een echt open platform, waarbij je niet weet wie er op komt en hoe het materiaal gebruiktwordt, gebeurt een stuk minder. Het mini-sterie van OCW ziet het belang in van open leermaterialen en heeft daarvoor al een aantal jaar een stimuleringsregeling lopen.
Uitgevers staan vast niet te springen om vrij toegankelijk lesmateriaal...
Het is een ingewikkelde relatie, dat klopt. Daarom zoek ik ook specifiek naar samenwerking met uitgeverijen. Ik - aanhanger van de open wereld - zie heus wel in dat honderd procent open beschikbaarheid minder realistisch is. Ik zie een optimale mix voor me van open en gesloten materialen, die zowel voor uitgevers als docenten en studenten haalbaar en realiseerbaar is.
Welke platformen zijn er bijvoorbeeld al?
Vooral in het voortgezet en primair onder-wijs bestaan diverse goedlopende initiatieven. Tien jaar geleden startte Wikiwijs, een initiatief van het ministerie van OCW onder Plasterk: een populair platform waar docenten leermaterialen delen en samen nieuwe materialen creëren. Een voorbeeld in het hoger onderwijs is dat van verpleegkunde. In Nederland hebben de zeventien hbo's met een verpleegkundebachelor besloten gezamenlijk leermaterialen te maken en open, instellingsoverstijgend te delen. Zo worden de laatste inzichten en ont-wikkelingen in het werkveld direct geïm-plementeerd en blijft het materiaal goed up-to-date.
Gaat met al die verschillende opleidingen die gebruik maken van hetzelfde onder-wijsmateriaal de diversiteit in het onderwijs niet achteruit?
Nee, de diversiteit wordt juist groter. In plaats van dat ene studieboek kunnen docenten en studenten uit een veelheid aan materialen putten: video, podcast, tekst, presentaties. De theorie wordt niet vanuit het ene standpunt van de toevallige auteur van een methode bekeken, maar vanuit diverse kanten belicht. Alle verpleeg-kunde-opleidingen hebben nu een gezamenlijk profiel waarin op gedetail-leerd niveau staat wat een hbo-student moet weten en kunnen na de opleiding. Het curriculum ligt er, maar de instituten hebben nog wel veel vrijheid in de weg ernaartoe.
Je bent aan de slag met de toekomstvisie op digitale (open) leermaterialen. Hoe ga je te werk?
We gebruiken de zogenaamde futuring techniek, naar een idee van mijn collega Desirée van den Bergh, (initiatief nemer van het traject dat tot de toe-komstvisie op leermaterialen #hoeleerjij heeft geleid). Het is een aanpak om te komen tot een gedeeld beeld: wat is de ontwikkeling van leermaterialen naar de toekomst toe? Veel innovatie mislukt omdat bij de start geen gedeelde visie bestaat over wat bereikt moet worden. Alle stakeholders, uitgevers, docenten, studenten, SURF, maar ook de manager van een instelling, of de medewerker in de bibliotheek, iedereen ziet het anders. Wanneer je alle perspectieven samen-brengt en combineert tot een eenduidige visie over innovatie in leermaterialen met behulp van ict, is de kans op succes groter.
De afgelopen maanden hebben we tijdens inspirerende sessies met alle belangheb-benden aan deze toekomstvisie gewerkt, met als resultaat een visie waar iedereen zich in kan vinden.
Hoe ziet dit toekomstbeeld eruit?
We hebben een beeld geschapen van een lerende in de toekomst: Charlie, ongeveer nu geboren. Hoe ziet Charlies leven er over twintig jaar uit en hoe ziet het onderwijs er dan uit? Charlie draagt tijdens haar hele leven een profiel mee, heel goed beveiligd, hackfree, alleen zichtbaar voor haarzelf. Het profiel geeft aanwijzingen hoe Charlie verder kan leren. In het profiel wordt alles wat ze presteert bijgehouden. Het gaat daarbij om meer dan alleen kennis, om meer dan alleen formeel leren bij een instelling, maar bijvoorbeeld ook om belangstelling, of competenties. Stel Charlie is trainer bij een voetbalclub, dan komt dat ook in haar profiel. Charlie doorloopt in haar leven initieel een basisroute, die zowel op school als daarbuiten kan worden doorlopen.
Het profiel geeft Charlie voorstellen voor een onderwijstraject. Ze kan op zoek naar lotgenoten, maar ook leren van ouders, coaches, docenten. Die kunnen helpen bij de leerdoelstelling. Met het profiel zijn ook de leermateria-len overal beschikbaar, deels nog commercieel, daar moet ze voor betalen. Charlie kan ook zelf bijdragen, materiaal delen en medeauteur worden. Hoe zo’n profiel er precies uitziet is nog niet duidelijk, wie weet is het een hologram.
Is de toekomstvisie dan nu klaar?
We hebben een eerste stap gezet, maar zo’n toekomstvisie is nooit klaar. Het is goed dat we nu een gezamenlijk beeld hebben. Een van de punten waar we vanuit het toekomst-beeld tegenaan zijn gelopen is: hoe waarborg je de kwaliteit van de aangeboden open leermaterialen? Daar gaan we nu aan werken. In die zin geeft het toekomstbeeld inspiratie, op naar 2035.
Meer weten over de toekomstvisie? Ga naar de site van het Versnellingsplan.
'Charlie, de lerende van de toekomst' is een artikel uit SURF Magazine December 2019.
Tekst: Edda Heinsman
Foto: SURF