Open leermaterialen van anderen gebruiken

In drie stappen leggen we dit uit:

1. Zoeken & vinden
2. Beoordelen
3. Toepassen

Stap 1. Zoeken & vinden

Alles wat ingezet wordt in het onderwijs is leermateriaal. Die materialen kunnen dus ook overal vandaan komen. Je kunt ze vinden via een algemene zoekmachine, een onderzoeksrepository of een repository specifiek voor het onderwijs. 

Zoekmachines

Algemene zoekmachines

Je kunt bij de meeste zoekmachines bij je zoekopdracht instellen dat je alleen materiaal wilt vinden dat hergebruikt mag worden. Bijvoorbeeld bij Google kan dat via Geavanceerd zoeken > Gebruiksrechten. Er zijn ook zoekmachines voor bepaalde typen content, bijvoorbeeld specifiek voor instructievideo's op YouTube of 3D-beelden op Sketchfab.

Bekijk een overzicht van deze zoekmachines.

Onderwijszoekmachines

Er zijn zoekmachines, zoals OERcommons, Merlot, en edusources die specifiek zoeken binnen series lessen en volledige collecties open leermaterialen. Deze zoekmachines helpen je bij het beoordelen van de kwaliteit en relevantie van de materialen.

Repository's

Er zijn verschillende typen repository's die je kunt gebruiken in je zoektocht naar goede leermaterialen:

• Instellingsrepository

• Overige onderwijsrepository’s
  Er zijn ook repository’s die gemaakt zijn om onderwijsmaterialen te plaatsen en hergebruiken. Er zijn 2 types:
  • algemene, met materialen over verschillende onderwerpen
  • specifieke, met materialen over 1 onderwerp

Een collectiespecialist van de bibliotheek kan je de weg wijzen.
Een overzicht met repository’s staat op www.robertschuwer.nl.

Stap 2. Beoordelen

Vervolgens ga je het gevonden materiaal beoordelen. Is het materiaal bruikbaar en wat mag je ermee doen?

Is het materiaal bruikbaar?

Beoordeel als docent de kwaliteit en toepasbaarheid van het materiaal. Past het bij de doelen en vorm van je onderwijs? Heb je het materiaal uit een repository met een kwaliteitskeurmerk, dan geeft dit aan dat het materiaal aan de eisen van die community voldoet.

Misschien heeft je eigen vakcommunity een kwaliteitsmodel ontwikkeld. Hiermee kun je het gevonden materiaal op kwaliteit te beoordelen.

Wat mag je met het materiaal doen?

Ongeacht waar je het materiaal vandaan hebt, moet je eerst de licentie checken die op het materiaal zit.

Als het materiaal geen licentie heeft, dan mag je het niet gebruiken. Je kunt natuurlijk wel de eigenaar vragen om toestemming. Je mag altijd linken naar het materiaal of het materiaal embedden, want dan verwijs je naar de bron.

Heeft het materiaal wel een licentie, dan zie je precies wat wel en niet mag (zie ‘Wat zijn open leermaterialen?’). Voor een Creative Commons-licentie zijn dit de volgende mogelijkheden:

• Naamsvermelding - materialen met deze licenties mag je zo gebruiken. Je moet wel de naam van de maker vermelden.
• Niet commercieel - materialen met deze licentie mag je zo gebruiken binnen je onderwijs, mits dit geen commerciële opleiding is.
• GeenAfgeleideWerken - Je mag het werk alleen zoals het is (as-is) gebruiken. Je mag het niet bewerken.
• Gelijkdelen - als open delen door je instelling niet is toegestaan dan mag je materialen met deze licentie niet gebruiken.

Bij materiaal van commerciële aanbieders moet je waarschijnlijk betalen voor het hergebruik. Vraag je bibliotheek naar de regelingen binnen je instelling.

Stap 3. Toepassen

Wanneer je open leermateriaal aanpast voor je eigen onderwijs, dan moet je het voorzien van een bronvermelding. Wanneer je het zelf weer open gaat delen dan moet je het voorzien van een licentie.

Bronvermelding

Materiaal dat voorzien is van de licentie Public Domain kun je zonder restricties en bronvermelding gebruiken.

Voor overige leermaterialen van anderen moet je een referentie toevoegen naar de bron van het element. Voeg minimaal toe:

• auteur
• publicatiejaar of bezoekdatum
• titel bron
• link naar de bron

Bronnen

Licentie

Wanneer je het bestaande of samengestelde leermaterialen gaat toepassen in je eigen onderwijs, denk dan goed na over de licentie. Check bij de bibliotheek van je instelling welke licentie je instelling voorschrijft (zie ‘Wat zijn open leermaterialen?’).

Een paar tips:

• CC BY heeft als voordeel boven CC0 dat je kunt zien welke experts/instellingen hebben bijgedragen aan het werk. Dat kan helpen bij de kwaliteitsbeoordeling.
• Kies voor GelijkDelen want dan blijft je werk na aanpassing beschikbaar voor de hele wereld.
• Kies liever niet voor GeenAfgeleideWerken want dan kan men je werk niet aanpassen en eigen maken.

Maar wat als je verschillende bronnen gebruikt in 1 document met verschillende licenties? Welke licentie moet je dan zelf kiezen, hoe moet je verwijzen?

• Je kunt per onderdeel de licentie van de bron overnemen en dus ook per onderdeel voorzien van een licentie.
• Wil je 1 licentie toepassen op jouw werk, dan moet je alle licenties naast elkaar leggen en onderzoeken wat er mogelijk is. Als er bijvoorbeeld 1 bron voorschrijft dat het materiaal niet commercieel gebruikt mag worden dan mag jouw samengestelde product ook niet commercieel gebruikt worden. Overleg met je auteursrechtenspecialist van de bibliotheek om te bepalen welke licentie jouw werk moet krijgen.

<< Terug naar Waarom aan de slag met open leermaterialen?

>> Verder naar Zelf leermaterialen voor hergebruik ontwikkelen