Blended learning is een tool om je onderwijs te gaan vernieuwen. Maar dat doe je niet geïsoleerd, maar vanuit een nieuw curriculumontwerp, waarin open leermaterialen een rol spelen.
Stappenplan Beleid voor open leermaterialen
Het ontwikkelen, delen en hergebruiken van open leermaterialen kan een belangrijke stap zijn om de kwaliteit en efficiëntie van het hoger onderwijs te verbeteren. Via beleid kun je bewustwording creëren en formaliseren. Lees hier stap voor stap hoe dat kan.
Stap 2. Formuleer een visie
Beschrijf in dit hoofdstuk hoe het delen en hergebruik van open leermaterialen is ingebed in bestaand beleid. Hoe past het binnen de lopende ontwikkelingen? Hoe breed is de scope, oftewel, wie kan de leermaterialen hergebruiken? Schrijf tot slot een aantal statements die de visie van de instelling kort en krachtig weergeven.
1. Inbedding in relatie tot lopende ontwikkelingen en bestaand beleid
Open is geen doel op zich, maar een middel om de onderwijskwaliteit verder te verhogen. Zo luidt de visie van meerdere bestuurders van Nederlandse hogeronderwijsinstellingen die zich hierover hebben uitgesproken. In dit opzicht bevinden ze zich soms recht tegenover sommige van hun Noord-Amerikaanse collega’s. Zij zien het delen en hergebruik van open leermaterialen vooral als een kostenbesparende factor voor hun studenten. Steeds vaker is in Amerika ook het verhogen van de kwaliteit van onderwijs een argument. Zo was Sustainability een hot-topic op de Open Ed 18 conferentie in oktober in Niagara Falls. Zo verteld Rajiv Jhangiani (Kwantlen Polytechnic University, Canada) in een vlog hoe zij open duurzaam inbedden in de instelling.
Driedeling insteek en motivatie
Grofweg valt de wereld in drie regio’s te verdelen met elk een eigen insteek en motivatie ten opzichte van open leermaterialen: economische motieven spelen sterk mee in Noord-Amerika, in the Global South gaat het vooral om toegang tot onderwijs en gelijkheid daarin, terwijl in Europa onderwijsinnovatie als belangrijkste drijfveer voorop staat. Noord-Amerikaanse tools om beleid te formuleren zijn om die reden niet altijd even bruikbaar voor de Nederlandse context.
Open is geen doel op zich, maar een middel om de onderwijskwaliteit verder te verhogen.
Kwaliteitsverbetering
In het Europese hoger onderwijs is de opvatting wijdverbreid dat een top-down beslissing om het open delen van materiaal in te voeren, zal leiden tot weerstand onder docenten. Liever legt men hier de nadruk op de te verwachten kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Beschrijf hoe het beleid in dit opzicht past binnen de strategische prioriteiten van je instelling. Is blended learning een speerpunt? Begin je visie dan met een beschrijving van hoe dit beleid het streven naar blended learning ondersteunt.
Doelen
Maak een onderscheid tussen delen van eigen materiaal en hergebruik van andermans materiaal. Beide kunnen verschillende doelen verwezenlijken. Met het delen van leermaterialen bedien je als hogeronderwijsinstelling mogelijk een doelgroep die anders geen toegang heeft tot goed onderwijs. Dit is een nadrukkelijk doel van de TU Delft. Het hergebruik van open leermaterialen kan bijvoorbeeld ten dienste staan van self-directed learning, zoals bij het Radboudumc gebeurt. Een doelstelling kan ook zijn om de instelling door middel van open leermaterialen te profileren en nieuwe doelgroepen aan te trekken.
Lees het gehele interview
Bronnen
Open Education & Open Science: an integrated approach? - 2017
Inbedding in relatie tot lopende ontwikkelingen: Open science
Robert Schuwer is lector Open Educational Resources bij Fontys Hogeschool. In deze blogpost pleit hij voor een geïntegreerde beleidsmatige aanpak van open educatie en open science. Beide kampen met vergelijkbare dilemma's, zoals de angst dat commerciële partijen misbruik maken van vrij beschikbaar materiaal. Ze staan voor dezelfde uitdagingen.
Crossovers
Voor de hand liggende cross-overs tussen open science en open science zijn open access papers die als lesmateriaal worden gebruikt. Een andere cross-over is een MOOC om data te verzamelen. Een perfect voorbeeld waarin ook Open Educational Practices en Open Pedagogy worden meegenomen, zijn volgens Schuwer projecten waarbij studenten onderzoeksactiviteiten uitvoeren met stakeholders buiten de instelling om kennis en vaardigheden op te doen.
De waarde van open en open als waarde - 2017
Situatie in Nederland en aanbevelingen rond inbedding
Voor grootschalig structureel delen en hergebruiken is volgens alle stakeholders een andere, majeure innovatieactiviteit nodig. Dat blijkt uit het onderzoek naar adoptie van delen en hergebruiken van open leermaterialen en cursussen van het lectoraat OER van Fontys Hogeschool. Door een geïntegreerde aanpak rond beleidsontwikkeling wordt het besluit om leermateriaal open te delen onderbouwd. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om het implementeren van blended leren, herzien van een bachelor- of masteropleiding en flexibiliseren van een kleine deeltijdopleiding. Zie pagina 13 van deze uitgave.
University of Leeds Blended Learning Strategy - 2013 (PDF)
Voorbeeld inbedding open leermaterialen in Blended learning beleid
De universiteit van Leeds publiceerde in 2013 een strategie voor blended learning, waarvan het publiceren en hergebruik van open leermaterialen onderdeel uitmaakt. Zij zien het delen als een manier om zich als universiteit te profileren op wereldniveau. Het zal potentiële studenten inspireren om bij hen te komen studeren.
Strategie voor open leermaterialen
Hergebruik is volgens de universiteit een manier om het aanbod van studiemateriaal te verrijken. De open leermaterialen moeten dan wel van goede kwaliteit zijn en geschikt zijn of aangepast worden aan de betreffende onderwijscontext. Op pagina 3 van de Blended Learning strategie verwijzen ze naar de strategie voor open leermaterialen (PDF) van dezelfde universiteit (geüpdatet in 2017)
Inbedding door koppeling met blended learning - 2017 (interview)
Interview Etienne Verheijk, Universiteit van Amsterdam, 2017
Bij de UvA is het delen en hergebruik van open leermaterialen nadrukkelijk ingebed in onderwijsvernieuwing. “Door beleid voor open leermaterialen te koppelen aan onderwijsvernieuwing en blended learning, krijgt het een logische plaats,” zegt Etienne Verheijck, vice-provoost van CILT. “Blended learning is een tool om je onderwijs te gaan vernieuwen. Maar dat doe je niet geïsoleerd, maar vanuit een nieuw curriculumontwerp, waarin open leermaterialen een rol spelen. Dat is de insteek die we vanuit CILT hebben gekozen.”
"Door beleid voor open leermaterialen te koppelen aan onderwijsvernieuwing en blended learning, krijgt het een logische plaats."
Van kennisoverdracht naar ondersteuning
Verheijck ziet de ontwikkeling van open leermaterialen in een breder perspectief. De herwaardering van het vak van docent speelt daarin een grote rol. “De rol van docent gaat de komende jaren veel meer richting ondersteuner en facilitator van het leerproces,” zegt hij. “Voor kennisoverdracht hebben we al het andere. Laat docenten de grote lijnen uitleggen, verbanden aangeven, verdiepende discussies aangaan met de studenten en feedback geven op het leerproces. In de interactie tussen studenten en docenten krijgt open leermateriaal dan een logische plek.”
Open Innovation laat ict-studenten worden wat ze willen - 2016
Inbedding in bestaand beleid: Flexibel onderwijs
Deze best practice van SURF beschrijft hoe onderwijs op maat en open leermaterialen onlosmakelijk verbonden zijn. In de specialisatieroute Open Innovation van Fontys Hogeschool ict geven (excellente) studenten hun eigen onderwijs vorm. Als uitgangspunt kiezen ze een ontwikkeling in de ict, zoals big data of encryptie. Die koppelen ze aan een mogelijke context, zoals gezondheidszorg of onderwijs. Daarmee komen ze tot unieke leerpaden, waarvoor het leermateriaal niet vooraf is vastgelegd.
Verouderde studieboeken
De ontwikkelingen in de ict gaan zo snel, dat studieboeken binnen no time verouderd zijn. "We moeten wel open leermaterialen gebruiken, want sommige studenten pakken dingen op die zó nieuw zijn, dat we er geen materiaal over hebben," zegt Associate Lector Erik Slaats.
"We moeten wel open leermaterialen gebruiken, want sommige studenten pakken dingen op die zó nieuw zijn, dat we er geen materiaal over hebben."Erik Slaats, Associate Lector Fontys Hogeschool ict
Bredere blik
Voor de studenten die in deze publicatie aan het woord komen, biedt de persoonlijke leerroute tal van voordelen. "Het fijne aan Open Innovation is dat je dingen kunt leren die je niet binnen je eigen richting krijgt,” zegt student Bram Snoek.
2. Scope van openheid
Openheid is delen met anderen. Beschrijf in het beleidsdocument in welke mate eigen leermaterialen zullen worden gedeeld en welke visie daarachter ligt. Beschrijf ook of er richtlijnen of regels zijn voor het hergebruik van andermans leermaterialen.
Grote reikwijdte
De reikwijdte van het delen, tussen wel en niet het onderwijsmateriaal open stellen voor de buitenwereld, is groot. Delen kan beperkt blijven tot het delen met eigen studenten, wat de docent van oudsher doet. Het kan ook gaan om delen met collega’s binnen de instelling; of delen buiten de instelling in een afgesloten omgeving; of delen buiten de instelling in een open setting. Alleen in het laatste geval is het materiaal voor iedereen vrij te gebruiken (onder een Creative Commons-licentie, zie ook stap 4.3).
Publiek geld
De gedachte achter open en online onderwijs is dat iedereen toegang heeft tot leermaterialen die met publiek geld tot stand zijn gekomen. Dit is ook de visie die de minister van Onderwijs in de Strategische Agenda Hoger Onderwijs en Onderzoek 2015-2025 onderschrijft. De minister heeft het daarnaast over kwaliteitsverbetering van onderwijs en een andere rol van de docent, die meer tijd krijgt voor begeleiding van studenten.
De gedachte achter open en online onderwijs is dat iedereen toegang heeft tot leermaterialen die met publiek geld tot stand zijn gekomen.
Mogelijkheden van open
Een manier om de mogelijkheden van openheid te verbeelden volgens Martijn Ouwehand, product manager Open Education bij de TU Delft:
- De docent maakt leermateriaal zelf en past dat ook zelf aan (bijvoorbeeld een nieuwe versie van een powerpoint-presentatie) en deelt deze versie alleen met de studenten. Deze vorm van open delen heeft de minste consequenties, ofschoon ook hier rekening moet worden gehouden met auteursrecht van het gebruikte onderwijsmateriaal.
- De docent maakt zijn eigen leermateriaal zodanig dat het wordt gedeeld met anderen (studenten) van buiten de eigen instelling. Dit biedt de docent kansen (bijvoorbeeld een MOOC die wordt ingezet in het eigen onderwijs, wat tot onderwijsinnovatie in het vak leidt).
- De docent maakt het leermateriaal zodanig dat het wordt gedeeld door andere docenten. Dit biedt anderen kansen, want het stelt ze in staat gebruik te maken van het werk en/ of het aan te passen.
- Anderen delen het materiaal, wat de docent kansen biedt. De docent kan het materiaal van anderen gebruiken en/of het aanpassen aan de eigen situatie.
Een open cursus bestaat uit verschillende elementen, die je niet per se allemaal open hoeft aan te bieden.
Lees het gehele interview
Bronnen
Voorbeeld Statements van de Universiteit van Edinburgh - 2016
Hoe stelt de instelling zich op ten aanzien van open leermaterialen? De University of Edinburgh formuleert in zijn open leermaterialen-beleid zeven statements die dit vastleggen. De eerste is 'De universiteit moedigt docenten en studenten aan om open leermaterialen te gebruiken, maken en publiceren om de kwaliteit van de studentervaring te verbeteren, mits de leermaterialen relevant zijn en geschikt zijn voor het doel waarvoor ze worden ingezet.' Deze statements zijn erg algemeen. Beter is het om de statements direct zo op te stellen dat de docent en alle andere stakeholders (Ondersteunings-staf, faculteitsmanagement en studenten) zich aangesproken voelen.
Statement Open Coalition - 2016
Gezamenlijke statement van Nederlandse universiteiten en hogescholen
In 2016 werd de Open Coalition opgericht. Nederlandse universiteiten en hogescholen formuleerden gezamenlijk een statement over de meerwaarde van hun ambitie ten opzichte van open leermaterialen. "Wij geloven dat open onderwijs bijdraagt aan de kwaliteit van ons onderwijs" schreven ze. "Door deel te nemen in deze Open Coalitie verklaren we dat we zullen deelnemen aan een samenwerkingsprogramma van universiteiten, hogescholen, SURF en het Ministerie van Onderwijs om het delen en hergebruik van open en online leermaterialen te bevorderen onder onze docenten en te zorgen voor meer bewustwording bij alle stakeholders (support staff, faculteitsmanagement en studenten) We zullen een gedeeld beleid ontwikkelen en een cultuur kweken onder onze instellingen en medewerkers om leermaterialen onder een open licentie te verstrekken en gebruik te maken van zulke materialen." Ook voor dit voorbeeld geldt dat het nog niet direct aan de docent gericht is. Er is nog een vertaling van het statement nodig voor de onderwijspraktijk, zoals bijvoorbeeld "Als er iets nieuws gemaakt moet worden, kijken we eerst of het al bestaat."
Open waar het kan (Interview)
Etienne Verheijck over de statements van de Universiteit van Amsterdam
Etienne Verheijck schrijft een beleidsdocument over de omgang met open leermaterialen op de UvA. Hij zal tegenover het CvB van de UvA pleiten voor een algemeen standpunt dat luidt: Deel open daar waar het kan en houd gesloten waar het moet. Verheijck zegt: “Je kunt niet al het onderwijsmateriaal in één keer open beschikbaar maken. Dat zou veel te veel weerstand oproepen en de onderwijsvernieuwing die we voorstaan in de weg zitten. Dit lijkt me een werkbaar statement voor de komende periode.”
"Maak het docenten zo makkelijk mogelijk."
Faciliteer op laag niveau
Een waarschijnlijk tweede statement luidt: Faciliteer waar het kan op laag niveau. Verheijck licht toe: “Maak het docenten zo makkelijk mogelijk. Stimuleer docenten, faciliteer, zet kaders. De repository met open onderwijsmateriaal moet voor docenten eigenlijk niet te onderscheiden zijn van hun werkomgeving. Je moet er makkelijk kunnen aangeven onder welke vorm je eigen materiaal gedeeld mag worden: binnen de faculteit, over de faculteit heen, binnen de opleiding, binnen je eigen doelgroep, naar studenten, naar docenten, of volledig open. Faciliteer de inhoud: wat betekent CC voor docenten?”
Geen dogma’s
Tijdens een studiereis in het Verenigd Koninkrijk hoorde Verheijck van Britse hogeronderwijsinstellingen vooral dogmatische statements, bijvoorbeeld: Al ons leermateriaal is verplicht open. Dat is niet haalbaar of zinvol, vindt hij. “Alles open maken, betekent niet dat het daadwerkelijk effectief gebruikt kan worden. In het University College of London zijn ze daar ook op teruggekomen. Het wekte te veel weerstand op. Nu doen ze het gefaseerd. Ook bedden ze het in in een bredere gedachte en gebruiken ze het uitgangspunt van research based education. Net als wij gebruiken ze onderwijsvernieuwing om het onderwijsmateriaal daadwerkelijk te openen.”
3. Statements over strategie/visie
Het formuleren van standpunten kan helpen bij het communiceren over de kern van het beleid voor de doelgroep van het beleidsdocument. Statements of standpunten scheppen kaders voor docenten en anderen die met open leermaterialen aan de slag gaan. Ze geven handen en voeten aan abstract beleid. Een dergelijke uitspraak is bijvoorbeeld: ‘Je houdt als maker zeggenschap over je werk’. Dat is een concrete vertaling van de abstractere, juridische restricties die in het beleid zijn beschreven.
Je houdt als maker zeggenschap over je werk.
Bronnen
Het open onderwijs pentagon (geactualiseerde versie van het 5COE-model) - 2017
Scope van openheid vaststellen
Het open onderwijs pentagon maakt de scope zichtbaar waarbinnen hogeronderwijsinstellingen hun mate van openheid kunnen vaststellen. Dit biedt een handvat om de eigen mate van openheid te bepalen. Voorheen stond dit model bekend als het 5-componentenmodel voor open onderwijs (5COE). Deze tool bestrijkt een veel breder gebied dan alleen open leermaterialen.
Werkwijze
Het pentagon bestaat uit twee vraag- en drie aanbodcomponenten, waarvan open leermaterialen er één is. Door de componenten in te kleuren van 0 tot 100 procent, kan de instelling aangeven hoe open zij op dat vlak is of wil zijn. Het pentagon geeft inzicht in de mogelijkheden van open onderwijs en plaatst het gebruik van open leermaterialen in perspectief. Zie pagina 96-98.
Open licensing: de aanpak van de TU Delft (Interview)
Martijn Ouwehand over Open licensing: de aanpak van de TU Delft
Openheid kent verschillende gradaties. De TU Delft gebruikte de eerste versie van het 5-componentenmodel voor open onderwijs (5COE), tegenwoordig het open onderwijs pentagon, zie bron 1 om daarover intern bewustwording te kweken.
Niet alle elementen open
Martijn Ouwehand, product manager Open Education bij de TU Delft, zegt: "Een open cursus bestaat uit verschillende elementen, die je niet per se allemaal open hoeft aan te bieden. We kregen een verzoek om een licentie af te geven om onze MOOC door een derde partij in het Arabisch te laten aanbieden. Dat bracht ons voor een dilemma: kunnen we geld vragen voor onze gratis cursus?"
"Ons dilemma: kunnen we geld vragen voor een cursus terwijl we de onderwijsmaterialen gratis en onder een open licentie aanbieden?"
Vergoeding voor diensten rondom de stof
Het 5COE-model laat zien dat de aanbodzijde uit een aantal elementen bestaat: Een cursus is meer dan alleen het onderwijsmateriaal. Je hebt het materiaal, maar ook de diensten eromheen, zoals automatische feedback op de verrichtingen van de student, of het werk dat de docent verricht als hij de cursus draait en de aanwezigheid van de docent (in het ontwerp en in de cursus bijvoorbeeld). Ouwehand zegt: "De TU Delft biedt de cursusmaterialen open aan, zij het onder een open licentie die ongevraagd commercieel hergebruik verbiedt, dus niet 100 procent open. De echte meerwaarde zit in diensten rondom de stof. Hiervoor vragen we wel een vergoeding als de situatie daarom vraagt en zijn we beter in staat om de kwaliteit te (helpen) borgen. Dat was een eye-opener."
Modellen van openheid volgens Hogeschool Inholland (Interview)
Ton Gloudemans over de Scope van openheid bij Inholland
Hogeschool Inholland inventariseerde hoe er binnen de instelling met leermaterialen wordt omgegaan. Er bleken diverse praktijken naast elkaar te bestaan. Uit de inventarisatie kwamen vier modellen voor het delen van leermaterialen.
- Onderwijsmateriaal wordt gedeeld op de uitvoering van onderwijseenheden. Het materiaal blijft dicht bij de docent, wordt misschien gedeeld met enkele collega's, maar het blijft op dezelfde locatie.
- Onderwijsmateriaal wordt gedeeld door de opleiding als geheel. Er wordt content management gevoerd en alle docenten en studenten van de opleiding kunnen bij het materiaal, ongeacht hun locatie.
- Onderwijsmateriaal wordt gedeeld binnen de instelling. Er is een goede manier gevonden om het materiaal goed beschikbaar te stellen over alle opleidingen heen.
- Onderwijsmateriaal wordt behalve binnen de instelling ook open gedeeld.
Aan de hand van de modellen probeert Inholland een Institutional Centered Model op gang te brengen, waar binnen de instelling wordt gedeeld, met de mogelijkheid om externe toegankelijkheid te bieden. Informatiemanager onderwijs en onderzoek Ton Gloudemans zegt: "Of dat lukt, hangt er van af of we de methodiek en techniek kunnen vinden om dit model laagdrempelig beschikbaar te stellen aan docenten."
OER Policy Registry - 2012
Internationale voorbeelden van open leermaterialen beleid. Creative Commmons houdt een overzicht bij met geïmplementeerd en voorgenomen beleid op instellingsniveau.
Maak het docenten zo makkelijk mogelijk. Stimuleer docenten, faciliteer, zet kaders.