Van bovenaf moet het nut en de noodzaak gevoeld worden, van onderaf moeten dus docenten bewust worden van de kansen die open leermaterialen bieden. Van bovenaf bewustwording creëren, is relatief eenvoudig, omdat de lijntjes wat korter zijn. Het bereiken van de docenten is een grotere uitdaging.
Stappenplan Beleid voor open leermaterialen
Het ontwikkelen, delen en hergebruiken van open leermaterialen kan een belangrijke stap zijn om de kwaliteit en efficiëntie van het hoger onderwijs te verbeteren. Via beleid kun je bewustwording creëren en formaliseren. Lees hier stap voor stap hoe dat kan.
Stap 4. Formuleer activiteiten
Beschrijf hoe de instelling delen en hergebruik faciliteert. Zorg ervoor dat de docent de meerwaarde kent. Wat voor infrastructuur is er beschikbaar? Hoe worden docenten juridisch en onderwijskundig ondersteund? Hoe kunnen zij zich verder professionaliseren op dit vlak?
1. Het stimuleren van het delen en hergebruik van open leermaterialen
Beschrijf in het beleidsdocument hoe de instelling het delen en hergebruik van open leermaterialen door medewerkers zal stimuleren. Het instellen van incentives is daarvoor niet voldoende. Een docent is niet over te halen als hij de meerwaarde er niet van inziet. Meestal is er al een gesloten praktijk van delen; sluit daarbij aan. Laat een docent zien wat hij ermee te winnen heeft om breder te delen, bijvoorbeeld niet alleen met collega’s, maar met alle docenten die hetzelfde vak geven.
Delen van open leermaterialen bij TU Delft
In onderstaande video vertellen Anka Mulder (Vice President Education & Operations, Executive Board) en Martijn Ouwehand (Product Manager Open Education) over hoe het delen van open leermaterialen binnen de TU Delft is georganiseerd en hoe het wordt gestimuleerd richting docenten.
Hergebruik van open leermaterialen bij UMC's
Nicolai van der Woert (Senior Consultant Innovation) vertelt in onderstaande video hoe UMC’s samenwerken op het gebied van hergebruik van open leermaterialen binnen het nationaal platform medischonderwijs.nl. Daarnaast gaat hij vooral in op de database met onderwijsmaterialen die Radboudumc zelf heeft ontwikkeld, waar zowel docenten als studenten gebruik van maken.
Bewustwording creëren
Onder het stimuleren valt het creëren van bewustwording. Met name bewustwording op het gebied van hergebruik is over het algemeen een ondergeschoven kind. Beschrijf in het beleidsdocument hoe de visie van de instelling breed bekend wordt gemaakt bij alle medewerkers. Benadruk daarbij de reikwijdte van openheid die de instelling voor ogen heeft. Geef duidelijk aan welke doelstellingen er worden nagestreefd met het delen en hergebruik van open leermaterialen. Gebruik de statements uit stap 2 om de docenten te prikkelen. Creëer ook bewustwording bij de docenten. Op welke ondersteuning kan hij rekenen? Weet hij waar hij daarvoor moet zijn? Betrek de afdelingen communicatie en marketing nauw bij het ontwikkelen van beleid om delen en hergebruik te stimuleren. Meestal is er al een gesloten praktijk van delen; sluit daarbij aan.
Ambassadeurs
Indien er voorlopers voor delen en hergebruiken van open leermaterialen aanwezig zijn binnen de instelling, geef hen dan een rol als boegbeeld binnen in het kader van bewustwording. De ervaring leert dat het stimuleren door enthousiaste individuen meer zoden aan de dijk zet dan puur inzetten op beleid (al zal de praktijk om een combinatie van beide vragen). Betrek deze docenten in de rol van ambassadeurs. Zij kunnen de meerwaarde van het hergebruik en delen voor de opleiding concreet maken.
Pilots
Voer samen met de ambassadeurs pilots uit. Hiermee kun je in het klein experimenteren. Je krijgt zo meer inzicht in welke uitdagingen er nog liggen bij de implementatie. De pilots kunnen goed gebruikt worden bij de promotie van open leermaterialen.
MOOC’s
Het publiceren van MOOC’s is een middel om het proces te versnellen. Een MOOC maakt voor de docent concreet wat het open delen van leermaterialen doet. En dit kan een aanleiding zijn om binnen de instelling het gesprek over openheid te gaan voeren. Een top-down benadering werkt niet, maar een lichte dwang om de docenten te bewegen om minimaal één MOOC te volgen, is het proberen waard.
Bronnen
Kweken van bewustwording - Interview Etienne Verheijck, UvA, 2017
Etienne Verheijck over bewustwording bij de Universiteit van Amsterdam
Het kweken van bewustwording vindt aan de UvA trapsgewijs plaats. Etienne Verheijck schrijft vanuit zijn rol als vice-provoost van CILT een notitie voor het College van Bestuur van de UvA. De notitie moet hen bewust maken van de mogelijkheden en uitdagingen rondom open leermaterialen. "Naar verwachting onderschrijft het CvB de inhoud van de notitie, omdat het wordt gedragen door het onderwijs zelf," zegt hij. "In het ideale plaatje wordt een instellingsvisie vastgesteld en krijgen wij een opdracht terug. Daarin staat hopelijk dat CILT het verzoek krijgt om de decanen en onderwijsdirecties meer bewust te maken van wat het open delen en hergebruiken van leermaterialen betekent en waar de kwaliteitswinst voor het onderwijs en de faculteit zit. Hun commitment voor het openen van onderwijs is noodzakelijk om tot de gewenste cultuurverandering en een duurzame inbedding te komen."Van bovenaf moet het nut en de noodzaak gevoeld worden, van onderaf moeten dus docenten bewust worden van de kansen die open leermaterialen bieden. Verheijck: "Van bovenaf bewustwording creëren, is relatief eenvoudig, omdat de lijntjes wat korter zijn. Het bereiken van de docenten is een grotere uitdaging."
"Het commitment van decanen en onderwijsdirecteuren voor het openen van onderwijs is noodzakelijk om tot de gewenste cultuurverandering en een duurzame inbedding te komen."
Zendingswerk
CILT organiseert een serie bijeenkomsten waar aandacht wordt gevraagd voor de consequenties van het open aanbieden van onderwijsmaterialen. "Wat zijn je voordelen en nadelen? Hoe willen we hier als organisatie mee omgaan?" somt Verheijck op. "Dat is de bewustwording die we op centraal niveau willen bereiken. Daarnaast zal er nog veel zendingswerk moeten plaatsvinden op facultair niveau." Het CvB moet ervoor zorgen dat de decanen actief gaan nadenken wat de faculteiten willen doen rondom open leermaterialen. Het statement "open waar het kan" moet op facultair niveau worden geëxpliciteerd.
Meerwaarde
Verheijck noemt het vooral van belang dat docenten zich bewust worden van de meerwaarde. "Vandaar ook de inbedding in blended learning. We laten zien dat het meerwaarde heeft om je eigen onderwijs open aan te bieden. Je kunt gebruikmaken van andermans open materiaal dat je in je eigen onderwijs kunt inzetten. Op het moment dat die bewustwording er is, wordt het meer natuurlijk om het te doen. Er zijn nu nog grote verschillen tussen faculteiten in de mate van bewustwording."
De waarde van open en open als waarde - 2017
Onderzoek met voorbeelden over meerwaarde en ondersteuning docent
Docenten geven in het onderzoek aan dat het beleid rondom delen en hergebruik hen duidelijkheid moet geven over de meerwaarde (what's in it for me?). Daarnaast moet de benodigde capaciteit (in tijd) beschikbaar zijn. De inspanningen op het gebied van online onderwijs moeten worden gewaardeerd. Ook is er een veilige ruimte nodig om te mogen experimenteren. Dat betekent dat docenten niet moeten worden afgestraft als ze een foutje maken bij het delen of hergebruik van leermateriaal.
Ondersteuning is een must, maar niet doorslaggevend
Ondersteuning op het gebied van juridische zaken, onderwijskundige begeleiding, infrastructuur en ict is onontbeerlijk. Tegelijkertijd geven de docenten aan dat alleen de aanwezigheid van beleid ze niet over de streep zal trekken structureel materialen open te delen en te hergebruiken.
Dwang is uit den boze
Maatregelen om delen en hergebruiken te stimuleren moeten uitgaan van de autonomie van de docent; dwang is uit den boze. Schuwer en Janssen doen twee aanbevelingen op het gebied van stimuleren: maak de meerwaarde duidelijk aan docenten en zorg voor ondersteuning vanuit de instelling: op ict-gebied, juridische en onderwijskundige aspecten, facilitering in tijd, aanwezigheid van een veilige experimenteerruimte en een ondersteunende infrastructuur.
Feedback is cruciaal
Andere relevante conclusies uit het onderzoek: Cruciaal is het ontvangen van feedback op gedeelde materialen. Organiseer dit en/of faciliteer communityvorming. Speel in op de motieven van de docent om met open leermaterialen te werken, zoals studentvoordeel en efficiency. Zie pagina 15 en verder.
Weerstand in kaart brengen
Eén van de manieren om het delen en hergebruik van open leermaterialen te stimuleren, is door eerst de weerstand in kaart te brengen en die vervolgens in de aanpak bewust één voor één te tackelen. Bekende argumenten tégen zijn al vaker in kaart gebracht, onder andere door Schuwer en Janssen. Zie pagina 35 en verder.
Voor het delen en hergebruik van leermaterialen kan een beetje dwang van bovenaf geen kwaad - 2017
“Verplicht docenten om zoveel procent hergebruikt materiaal in hun onderwijs op te nemen." Dat zegt Peter Becker, docent informatiemanagement aan de Haagse Hogeschool. Wat hem betreft ligt de oplossing wèl in een licht dwingend instellingsbeleid. "Zo verander je de mindset.”
Denkmodellen voor open en online onderwijs - 2014
Robert Schuwer beschrijft in deze blogpost twee denkmodellen die hij zelf gebruikt om hogeronderwijsinstellingen te helpen bij het bepalen van motieven om in te zetten op open en online onderwijs. In het eerste model koppel je de eigen bestaande ambities aan open en online onderwijs. Destijds stonden in de blogpost de prestatieafspraken centraal, hiervoor in plaats zet je de instellingsambities.
Het tweede model kan worden gebruikt door instellingen om te bepalen welke vormen van open en online onderwijs kunnen bijdragen aan behalen van instellingsdoelen.
5 scenario's om leermaterialen opnieuw te gebruiken
Met het leermateriaal van anderen kunnen docenten hun eigen onderwijs verrijken, het biedt inhoudelijke en didactische inspiratie én het bespaart hen tijd. Leermaterialen die vrij te gebruiken zijn in andermans onderwijs worden open leermaterialen genoemd. In deze flyer schetsen we 5 scenario\’s hoe open leermaterialen ingezet kunnen worden om het onderwijs te verbeteren.
Pak deze flyer erbij om het gesprek met docenten te voeren over de manier waarop leermaterialen gedeeld en ingezet kunnen worden.
2. Docenten faciliteren
Doe een uitspraak over of en op welke manier de docenten door de instelling worden gefaciliteerd bij het delen en hergebruik van open leermaterialen. Dit moet passen bij wat men binnen de instelling gewend is. Waarschijnlijk hangt het dus samen met het basisbeleid en de strategie. Denk onder andere na over het volgende. Is de ondersteuning lokaal of centraal geregeld? Hoe is de financiering geregeld? Weten docenten waar ze moeten zijn en welke route ze moeten volgen als ze met open leermateriaal aan de slag willen? Dit laatste punt is ook een belangrijk onderdeel van het creëren van bewustwording.
ChecklistOnder het faciliteren van docenten vallen onder andere de activiteiten:
|
Richt vakcommunity’s op
Als je open leermaterialen maakt, deelt en hergebruikt, is samenwerking met andere docenten heel belangrijk. Dit kan met docenten binnen de instelling, of instellingsoverstijgend met vakgenoten van andere instellingen. Faciliteer in je beleid de mogelijkheid om instellingsoverstijgend samen te werken. Binnen een community zit de expertise om samen een goede inhoudelijke collectie leermaterialen op te bouwen, maar daar zitten ook de gebruikers ervan. In het stappenplan Vakcommunity open leermaterialen zijn alle belangrijke zaken te vinden waar een instelling over na moet denken wanneer het samenwerkende docenten wil faciliteren.
Help docenten bij herontwerp van hun onderwijs
Het stappenplan Ontwikkeling workshop 'Herontwerp je onderwijs met leermaterialen van anderen' zal je helpen workshops te organiseren voor docenten die hun onderwijs herontwerpen. Want dat is het moment om met docenten in gesprek te gaan over open leermaterialen.
Bronnen
Content Curation – onderzoek van Nicolai van der Woert - 10-5-2017 (PDF)
Hulp bij beoordelen open materialen
Ervaringen bij de Radboud UMC met adoptie van open leermaterialen werden gepresenteerd door Nicolai van der Woert (Radboud UMC) op de SURF SIG OE netwerkdag over adoptie van open leermaterialen.
Docenten hebben doorgaans te weinig tijd om zelf in de omvangrijke jungle van open onderwijsmateriaal op zoek te gaan; bovendien vereist dit speciale kennis. Om de drempels voor hergebruik weg te nemen is een content curation onderzoek uitgevoerd: selecteren op basis van criteria, ordenen in hapklare brokken, en ontsluiten/publiceren via een gebruikersvriendelijke website. Daarvoor zijn student-assistenten ingezet. Uit 14000 stuks open onderwijsmateriaal bleef slechts 19% aan geschikt materiaal over, waarvan naar schatting 3-7% ook echt zal worden hergebruikt in het curriculum. Een heleboel ‘ruis’ is dus verwijderd en docenten kunnen direct zinvol aan de gang met passende kleine collectie.
Ondersteuning vanuit bibliotheek en onderwijsadviseurs blijkt echter cruciaal om uiteindelijk van ‘los’ onderwijsmateriaal te komen tot geïmplementeerde “Open Educational Practices”. Tevens wordt binnen de vakcommunity van UMC’s nagedacht over een landelijke samenwerking, om de workload en de ervaringen te delen.
Rapport Kwaliteit van open leermaterialen - 2013 (PDF)
Onderzoek met voorbeelden over meerwaarde en ondersteuning docent
Dit onderzoek is uitgevoerd door Robert Schuwer in opdracht van SURF. Wil je de kwaliteit van open leermateriaal zichtbaar maken? Zorg dan voor een adequate beschrijving van het leermateriaal en de context waarvoor het leermateriaal geschikt is. Maak de waardering van het materiaal zichtbaar door community’s van gebruikers hun oordeel over open leermateriaal te laten geven. Een andere, indirecte manier om de kwaliteit weer te geven, is de reputatie van de instelling die open leermaterialen publiceert.
Als het van Harvard komt, zal het wel goed zijn.
Good practices Open leermateriaal binnen vakcommunity's - 2017 (publicatie)
SURF verzamelde zes praktijkvoorbeelden die laten zien waarom vakcommunity's een veelbelovende context zijn voor het uitwisselen van open leermaterialen. Op pagina 29 staat een aantal leerpunten:
- Fragmentatie en schaarste van leermaterialen vormt vaak de aanleiding om open leermaterialen te delen en te hergebruiken.
- Vakcommunity’s maken graag basismateriaal voor generieke basiskennis die bruikbaar is voor meerdere instellingen. Ook veel gedeeld wordt juist specifiek materiaal voor kleine opleidingen, waar instellings-overstijgende samenwerking van belang is om de opleiding up-to-date te houden.
- Een vakcommunity komt niet zomaar van de grond. Subsidie kan het startpunt zijn geweest van de geïnstitutionaliseerde samenwerking. Een projectsetting biedt de benodigde investering en organisatiestructuur om de samenwerking op te starten.
- Voor een actieve community zijn face-to-face-bijeenkomsten noodzakelijk.
- Het is een uitdaging om de community na het project in stand te houden. De stap naar een duurzame cultuur van delen is nog veelal onbekend terrein.
- Een breed gedragen doel helpt.
- Sommige communities vinden het wenselijk om op één platform een repository te combineren met andere voor het onderwijs benodigde applicaties, bijvoorbeeld voor het samenstellen van toetsen.
- Het advies van de ervaringsdeskundigen luidt: begin gewoon, maar houd het klein en overzichtelijk.
Stappenplan Kwaliteit van open leermaterialen - 2018
Opstellen kwaliteitsmodel voor het beoordelen van leermaterialen
Een kwaliteitsmodel voor open leermaterialen zorgt ervoor dat docenten meer vertrouwen krijgen in open leermaterialen. Het zorgt dat ze eigen materiaal kunnen beoordelen en het geeft houvast in de beoordeling van het materiaal van anderen. Het opstellen van een kwaliteitsmodel kan helpen het leermateriaal te beoordelen. Het stappenplan leidt je langs de verschillende stappen die je als projectteam moet doorlopen voor het opstellen, implementeren en onderhouden van een kwaliteitsmodel voor open leermaterialen.
Quality benchmark voor MOOC's - 2014 (PDF)
Kwaliteit beoordelen van MOOC’s
Robert Schuwer beschrijft in deze blogpost twee denkmodellen die hij zelf gebruikt om hogeronderwijsinstellingen te helpen bij het bepalen van motieven om in te zetten op open en online onderwijs. In het eerste model koppel je de eigen bestaande ambities aan open en online onderwijs. Destijds stonden in de blogpost de prestatieafspraken centraal, hiervoor in plaats zet je de instellingsambities.
Het tweede model kan worden gebruikt door instellingen om te bepalen welke vormen van open en online onderwijs kunnen bijdragen aan behalen van instellingsdoelen.
Workshop Toepassen vormen van open onderwijs — 2016
Toolkit voor een workshop met docenten over open onderwijs
De SIG (special interest group) Open Education ontwikkelde een toolkit voor het organiseren van een workshop met docenten over open onderwijs binnen de instelling. Wie de mogelijkheden van open onderwijsvormen goed kent, is beter in staat om bij het ontwerp van het onderwijs een onderbouwde, optimale keuze te maken. Hiervoor is basiskennis nodig over de vormen die men kan kiezen. De toolkit bevat de volgende materialen:
- Een draaiboek. Hierin is alle informatie te vinden die van belang is om de workshop te organiseren. (Beschikbaar als .pdf, .docx en .odt)
- Een cursushandleiding “Basics van open”. Deze handleiding is bestemd voor degenen die een basiscursus over openheid in het onderwijs zelfstandig willen bestuderen. (Beschikbaar als .pdf, .docx en .odt)
- Slides “Workshop Toepassen open onderwijs”. Deze slides kunnen worden gebruikt bij de workshop en aangepast aan de eigen situatie. (Beschikbaar als .pptx)
- Een tweetal inspiratiemodellen.
3. Juridische activiteiten
In het (algemene) instellingsbeleid is vastgelegd hoe de instelling met het auteursrecht op onderwijsmateriaal omgaat. Voor het bewustzijn kan het verstandig zijn om hierover een paragraaf in het beleid voor het delen en hergebruik van open materialen op te nemen. Het belangrijkste is dat de auteursrechten voor alle betrokkenen duidelijk zijn. Dat is niet alleen om overtredingen te voorkomen; de angst voor fouten kan mensen weerhouden om open leermaterialen te gebruiken en te delen. Daarnaast moet ook rekening worden gehouden met zaken als portretrecht en privacy, bijvoorbeeld wanneer opnames van colleges open worden gedeeld.
Auteursrecht bij delen
In de cao van hogeschooldocenten staat dat het eigendomsrecht bij de instelling ligt. De cao van universiteitsdocenten biedt iets meer flexibiliteit, in de zin dat werkgever en werknemer hierover aanvullende afspraken kunnen maken. Vaak weten/beseffen docenten dit niet.
Leg in het beleidsdocument een eenduidig standpunt vast over het auteursrecht van leermaterialen die binnen de eigen instelling zijn ontwikkeld. Leg vast onder welke licentie deze aan wie beschikbaar worden gesteld. Dat wil niet zeggen dat er binnen de hele instelling maar één type Creative Commons-licentie mag worden gebruikt. Wel moet worden bepaald welk type licentie bij welke type werk hoort.
Delen aan de TU Delft
Bij de TU Delft hangt de CC-licentie af van het type werk, vertelt Martijn Ouwehand, product manager Open Education. “Het uitgangspunt van de TU Delft is om materialen open te delen. Voor onderwijsmaterialen is na interne discussie en besluitvorming gekozen om hier een beperking op te leggen wat betreft commercieel gebruik. De gebruikte licentie hiervoor is CC BY NC SA. Ondersteunende materialen gemaakt door de supportstaf, zoals presentaties, handleidingen, factsheets, heeft deze beperking niet en is beschikbaar met een CC BY licentie.”
Bij het kiezen voor een CC-licentie maken wij een onderscheid tussen onderwijsmateriaal en ander of op zichzelf staand materiaal.
Auteursrecht bij hergebruik
Leg vast dat bij hergebruik altijd rekening wordt gehouden met de Creative Commons-licentie waaronder het materiaal beschikbaar is gesteld. Dit veronderstelt kennis van de verschillende licenties bij docenten. Het zou een onderdeel van een professionaliseringsprogramma moeten zijn. Zorg altijd voor ondersteuning op het vlak van auteursrecht omdat het een complex vakgebied is. Wijs binnen de instelling een persoon of instantie waar deze rol zal worden belegd. Zie ook stap 5.
Copyright clearing
Copyright clearing is het proces waarin wordt gecontroleerd of het betreffende materiaal onder een open licentie gepubliceerd mag worden. Voordat een docent open materiaal kan hergebruiken of aanpassen aan de eigen onderwijscontext, moet hij of zij kunnen beoordelen of dat mag. Een Creative Commons-licentie geeft hierover direct duidelijkheid. Als geen open licentie wordt aangetroffen, kan materiaal vaak alleen worden gebruikt nadat er expliciete toestemming is gegeven door de maker.
Een Creative Commons-licentie geeft direct duidelijkheid of open leermateriaal mag worden hergebruikt of aangepast aan de eigen onderwijscontext.
Aansprakelijkheid
Naast de juridische ondersteuning moet de aansprakelijkheid in het beleidsdocument worden beschreven. Leg vast wat de procedure is als er een claim komt, doordat een docent een fout maakt met het auteursrecht van een ander. Bepaal in hoeverre de aansprakelijkheid bij de docent wordt weggehouden. Beschrijf ook of en hoe de instelling is afgedekt in het geval van fouten.
Bronnen
Verkenning: opschaling van open en online onderwijs. Regelgeving en aandachtspunten - 2016 (PDF)
Deze SURF-verkenning identificeert de belangrijkste randvoorwaarden en regelgeving die voorkomen bij de opschaling van open en online onderwijs. Er wordt ook toegelicht toe hoe instellingen ze in de praktijk toepassen. Hoofdstuk 6 gaat in op het online ontsluiten van auteursrechtelijk beschermde leermaterialen. Docenten denken soms onterecht dat het auteursrecht van zelfgemaakt leermateriaal bij hen ligt.
De eigendomsrechten van extern materiaal zijn niet altijd bekend. Docenten denken vaak dat het veel tijd kost om dit uit te zoeken. Bij open materiaal is echter meteen duidelijk onder welke Creative Commons-licentie het materiaal beschikbaar is gesteld. Zie pagina 22.
Stappenplan Open Publiceren Leermaterialen - 2014 (PDF)
Stappen die een instelling moet doorlopen om materiaal vrij beschikbaar te maken
Dit SURF-stappenplan behandelt alle stappen die een instelling moet doorlopen om materiaal uit een bestaande repository vrij beschikbaar te maken. Stap twee geeft houvast bij het bepalen welke Creative Commons-licentie moet worden toegepast op zelf ontwikkeld leermateriaal. Hiermee behoud je als maker de auteursrechten. Je biedt anderen de mogelijkheid om jouw werk te bewerken, publiceren, kopiëren en verspreiden, zolang ze zich houden aan de voorwaarden die je zelf stelt. Het bevat ook een overzicht van de bouwstenen waaruit CC-licenties zijn opgebouwd.
4. Infrastructuur
Infrastructuur is een randvoorwaarde. De volgorde van deze stappen zou kunnen suggereren dat het beschrijven van de infrastructuur minder belangrijk of van latere zorg is dan bijvoorbeeld het stimuleren van delen en hergebruik. Dit is geenszins het geval. Zonder infrastructuur valt er niets te delen of te hergebruiken. Met de juiste infrastructuur is het mogelijk te zoeken over meerdere aangesloten repository’s.
Onder het kopje ‘Infrastructuur’ beschrijf je de technische infrastructuur die nodig is om eigen leermaterialen te delen. Ook voor hergebruik is infrastructuur nodig. Het is aan te raden om dit apart te benoemen. Houd rekening met het feit dat de materialen ook makkelijk moeten kunnen worden hergebruikt.
Zonder infrastructuur valt er niets te delen of te hergebruiken.
Een infrastructuur die is toegesneden op het Nederlandse hoger onderwijs is edusources.nl. Sommige onderwijsinstellingen zijn hier al op aangesloten. Informeer bij je bibliotheek of bij SURF naar de mogelijkheden.
Metadatering
Geef aanbevelingen over de plekken waar wordt gedeeld (bijvoorbeeld de eigen website, YouTube, SURFsharekit), de manier waarop de materialen vindbaar worden gemaakt (bijvoorbeeld via Edurep) en licensering. Ook moeten er zaken worden vastgelegd met betrekking tot metadatering, eveneens voor de vindbaarheid. Dat is een complex onderwerp. Gelukkig bestaan er de nodige standaarden.
Keurmerken
Maak bij deze stap ook een keuze over het al dan niet voorzien van leermateriaal van een keurmerk. Een keurmerk is een kwaliteitsstempel dat je kunt toekennen aan lesmateriaal. Aan een keurmerk kun je zien dat het voldoet aan de voorwaarden van een kwaliteitsmodel. Het wordt zo makkelijker om geschikt materiaal te vinden. Zorg dat dit model en de uitleg ervan ook toegankelijk zijn. Deze keuring kan uitgevoerd worden door docenten (peer review), studenten of bibliotheekmedewerkers.
Wil je zelf keurmerken gaan gebruiken? Doorloop dan het stappenplan Kwaliteitsmodel voor open leermaterialen.
Digitale leeromgeving
Het optuigen van een infrastructuur vindt niet plaats in een vacuüm. Veel hogeronderwijsinstellingen buigen zich momenteel over een nieuwe inrichting van de digitale leeromgeving. Het idee is dat een dergelijke leeromgeving zó flexibel is, dat tools en applicaties makkelijk te integreren en uit te wisselen zijn. De centrale positie van het learning management systeem (LMS) vervaagt hiermee.
Dit heeft direct invloed op het beleid voor het delen en hergebruik van leermaterialen. Wat is de relatie tussen de repository en het LMS? Hoe vinden de eigen campusstudenten de weg naar open leermaterialen via het LMS? Betrek degenen die zich met de ontwikkeling van de digitale leeromgeving bezighouden bij dit hoofdstuk van het beleidsdocument.
Wat in ieder geval niet mag gebeuren, is dat je moet publiceren en vergaren in één systeem en daarna het onderwijsmateriaal moet kopiëren in een geheel ander systeem.
Expliciete vraag naar eenheid
Ton Gloudemans, informatiemanager onderwijs en onderzoek bij Hogeschool Inholland, zegt: “Het gemeenschappelijk managen van het onderwijsmateriaal moet naadloos aansluiten op het LMS. Wat in ieder geval niet mag gebeuren, is dat de docent moet publiceren en vergaren in één systeem en daarna het onderwijsmateriaal moet kopiëren in een geheel ander systeem. Bij de marktverkenning voor een nieuw LMS hebben we deze vraag expliciet uitgezet bij de leveranciers.”
Bronnen
Stappenplan Open Publiceren Leermaterialen - 2014 (PDF)
Stappen die een instelling moet doorlopen om materiaal vrij beschikbaar te maken
Dit SURF-stappenplan behandelt alle stappen die een instelling moet doorlopen om materiaal uit een bestaande repository vrij beschikbaar te maken. Op pagina 8 staat het metadateren beschreven. In Nederland bestaat er een standaard voor het beschrijven van leermateriaal: NL-LOM. Met behulp van deze verzameling metadata kan educatieve content gemakkelijk worden verzameld, geordend en toegankelijk worden gemaakt voor de lerende, ook internationaal. NL-LOM staat op de lijst van "pas toe of leg uit"—standaarden voor overheden en semi-overheden.
Verplichte labels zijn:
- Titel
- Taal
- Beoogde eindgebruiker (leerling/student of docent)
- Beoogde leeftijdsgroep (bijvoorbeeld 18-24 jaar)
- Kosten (ja/nee)
- Auteursrechten en andere beperkingen (ja/nee)
Daarnaast zijn er enkele aanbevolen labels, zoals Omschrijving en Sleutelwoorden.
OER consortium Technical concerns - 2015
Technische overwegingen voor het ontwikkelen en publiceren van open leermaterialen
Deze bron richt zich op technische overwegingen voor het ontwikkelen en publiceren van open leermaterialen. Het artikel beschrijft stappen die een individuele medewerker moet zetten. Het gaat onder andere over de keuze voor publiceren op het juiste platform (op een instellingsrepository of een externe repository zoals MERLOT). Ook aan de orde komen tools voor het automatisch ondertitelen van een video of het vertalen van gevonden digitale materialen. Je kunt de links naar open leermaterialen bijvoorbeeld aanmelden bij zoekmachines gespecialiseerd in open leermaterialen.
OER: Technical and data management considerations - 2010
Overzicht stappen op het gebied van infrastructuur voor hogeronderwijsinstelling
JISC geeft een overzicht van stappen op het gebied van infrastructuur die een hogeronderwijsinstelling die open leermaterialen wil publiceren en delen moet doorlopen. De stappen zijn: beschrijving van de materialen, het kiezen van een repository voor opslag van materialen, ontsluiting, tracking van het gebruik. Vanuit het overzicht wordt doorverwezen naar bronmaterialen. De site wordt niet meer onderhouden sinds september 2016.
Voorbeeld OER strategy University of Leeds - 2017
Op basis waarvan bepaal je waar welk materiaal wordt gepubliceerd? Je kunt de structuur van het bestand als uitgangspunt nemen, maar ook de financiering. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat bij een subsidie de voorwaarde wordt gesteld dat publicatie plaatsvindt op een voorgeschreven plek. Zie bijvoorbeeld de strategie van de University of Leeds. Deze universiteit heeft aparte voorzieningen ingericht voor audio- en videomateriaal en tekstgebaseerde of interactief materiaal. Daarnaast kan het voorkomen dat een subsidie leidt tot een alternatieve publicatie. Zie pagina 3.
Op zoek naar technologie om open leermaterialen effectiever te delen en te vinden - 2017
SURF verkent in dit artikel de technische mogelijkheden om docenten minder lang te laten zoeken naar geschikt open leermateriaal.
Metadateren
Op het gebied van (semi)automatisch metadateren zijn er een aantal mogelijkheden:
- houd het bij zinvolle metadata;
- maak gebruik van standaarden;
- trek de technische metadata automatisch uit een bestand;
- zorg voor zo veel mogelijk vooraf ingevulde velden;
- haal metadata over de docent en het vak uit de digitale leeromgeving;
- maak waar mogelijk gebruik van software voor spraakherkenning.
Vindbaar maken
Op het gebied van het vindbaar maken van open leermaterialen geeft het artikel de volgende suggesties:
- laat gebruikers al dan niet automatisch profielen aanmaken voor het doen van aanbevelingen;
- bied aanbevelingen op basis van zoek- en kernwoorden;
- verrijk de zoekinterface met aanbevelingen op basis van welke leermaterialen er wereldwijd worden bekeken;
- maak gebruik van referentiesoftware zodat docenten makkelijk naar de bron kunnen verwijzen.
Thema-uitgave Van onderwijsvisie naar de inrichting van de digitale leeromgeving - 2016 (PDF)
De inrichting van de digitale leeromgeving hangt nauw samen met de infrastructuur die voor open leermateriaal moet worden opgetuigd. SURF heeft hier een aantal publicaties aan gewijd. In deze thema-uitgave staan zes cases beschreven van instellingen die hun digitale leeromgeving opnieuw vormgeven of herinrichten aan de hand van hun onderwijsvisie. Waar moet de digitale leeromgeving tegenwoordig aan voldoen? Hij moet studenten in staat stellen om zelf de verantwoordelijkheid voor het leerproces op te pakken. Dit vereist onder meer dat de digitale leeromgeving leerbronnen toegankelijk maakt en instrumenten aanreikt om hiermee aan de slag te gaan. Tevens moet het ruimte bieden aan uitbreiding en verrijking van content. Zie pagina 6.
Notitie Flexibele en persoonlijke leeromgeving: een modulair functioneel model - 2015 (PDF)
Deze technische notitie, geïnitieerd door SURF, is bedoeld voor mensen die zich bezighouden met de implementatie van de digitale leeromgeving. De doelgroep bestaat uit (technisch) projectleiders, technisch/functioneel beheerders, informatiemanagers en architecten. Het beschrijft uit welke gegevens en functionaliteiten de losse componenten van de flexibele en persoonlijke leeromgeving bestaan, hoe ze samenhangen en hoe ze met behulp van standaarden samenwerken.