1 jaar online onderwijs: tijd om te bepalen wat we moeten behouden

Een jaar online onderwijs - het is een jubileum dat gemengde gevoelens oplevert. Op papier staat alles er prima voor, vertelt Han van Krieken, rector magnificus van de Radboud Universiteit Nijmegen. Het aantal behaalde studiepunten is iets hoger dan voorheen, net als het aantal studenten dat het bsa heeft gehaald. 'Ik ben ongelofelijk trots op de studenten en docenten die dat voor elkaar hebben gekregen. Maar het zijn gemiddelden. Voor een deel van de studenten en docenten is dit een ongelofelijk zware tijd. Om hen zijn we heel bezorgd.'

Massaal videobellen

Ook technisch lag er een uitdaging. Door grootschalig videobellen nam het gebruik van het netwerk enorm toe. SURF en Microsoft  hadden veelvuldig contact over deze dienstverlening en het waarborgen van voldoende capaciteit bij Microsoft en op het SURF-netwerk. Samen met de partners van het Versnellingsplan zette SURF een Vraagbaak Online Onderwijs op. Hier werd (en wordt nog steeds) praktische kennis gedeeld over de toepassing van online educatieve diensten: van een online communitysite tot webinars. 'Dat dat allemaal gelukt is, komt doordat we verschillende dwarsverbanden konden leggen, onder meer met IT-afdelingen, inkoopafdelingen en gebruikers,' zegt Bok. Men wist elkaar snel te vinden toen het ertoe deed, omdat de lijnen al kort waren.

Nieuwe vraagstukken

De overgang naar online onderwijs leverde nieuwe vraagstukken op. Opeens kwam de docent via de camera bij de student in huis. Daar zat niet iedereen op te wachten. 'Veel studenten hielden hun camera in het begin uit,' zegt Van Krieken. 'Docenten gaven les voor een volledig zwart scherm. Het was een bevreemdende situatie.'

Het Alfa-college besloot een vorm van 'noodopvang' te bieden aan studenten die thuis niet konden leren, omdat ze geen rustige plek om te studeren hadden, of omdat de benodigde hardware ontbrak. 'Digitalisering werkt alleen zolang je ogen en oren houdt voor maatwerk,' zegt Van der Werff. 'Daar begint kansengelijkheid.'

Publieke waarden

Een ander heet hangijzer is online proctoring. Als er geen alternatief mogelijk is, wil de Radboud Universiteit fraudepreventie op afstand kunnen toepassen, maar net als veel instellingen worstelt de universiteit met de privacy-aspecten die daaraan kleven. Van Krieken: 'Dit is typisch een onderwerp om in gezamenlijkheid op te pakken: wat kan er, wat mag er en hoe pak je dit zorgvuldig aan? Daarin speelt SURF een belangrijke rol.'

Het besef dat het onderwijs belangrijke publieke waarden vertegenwoordigt, werd door de coronacrisis breed voelbaar. Christien Bok is onder de indruk van de fundamentele discussies die in het afgelopen jaar zijn gevoerd. 'Dat we voor honderd procent afhankelijk zijn geraakt van digitale tools, roept de vraag op hoe we ons ertoe verhouden,' zegt ze. 'Met name het gebruik van invasieve tools met veel impact op de inhoud of de didactiek van het onderwijs, is onderwerp van discussie. Dat die gesprekken worden gevoerd met een brede groep mensen is heel bijzonder.'

Flexibeler onderwijs

Dat het sluiten van de (instellings-)deuren voor enkele maanden voldoende zou zijn om het coronavirus voorgoed de kop in te drukken, bleek fictie. De langdurige strijd tegen het virus biedt wel de mogelijkheid om na te denken over welke aspecten van online onderwijs in de toekomst behouden moeten blijven. Enno van der Werff: 'Differentiatie en flexibilisering waren voorheen echt geen onbekende begrippen, maar door online onderwijs te ervaren, zien we veel beter hoe het kan en wat ervoor nodig is.'

Hij voorziet een toekomst waarin de wens van de student de systemen orkestreert, in plaats van andersom. 'Dat vergt een sector- en organisatiebrede digitale transformatie,' betoogt hij. 'We zullen allemaal onze steen moeten bijdragen om de leervraag individueel te kunnen begeleiden.' Ook voor de medewerkers moet digitalisering voor meer maatwerk zorgen. Dat begint er al mee dat docenten straks niet meer voor een werkafspraak naar Den Haag of Utrecht hoeven als ze liever in het noorden van het land meedoen vanachter een beeldscherm.

Van Krieken verwacht dat instellingen zullen leren dat een deel van het online onderwijs echt iets toevoegt. 'De ervaringen die we hebben opgedaan brengen ook nieuwe kansen met zich mee. Wellicht kunnen we in de toekomst bijvoorbeeld werkgroepen organiseren waar studenten van verschillende instellingen aan deelnemen, of zijn er andere online verrijkingen aanvullend op het fysieke onderwijs?' 

Keuzevrijheid

Dit is precies waar Christien Bok mee bezig is. De manier waarop de instellingen in gezamenlijkheid optrokken bij het organiseren van videobellen, kan wat haar betreft dienen als een blauwdruk om tot een breder portfolio te komen. We hebben gezien wat we voor elkaar krijgen als we samen optrekken richting de markt,' zegt ze. 'Samen zijn we een sterke partij die ict voor zich laat werken in plaats van er afhankelijk van te zijn. We bereiken meer als we focussen op de overeenkomsten in plaats van de verschillen. Niet om te komen tot eenheidsworst, maar juist om meer keuzevrijheid te bewerkstelligen.'

Tekst: Marjolein van Trigt
Beeld: De Hondsdagen