De bestuurlijke uitdaging van AI

“AI is een ontdekkingstocht. Ik vergelijk het met de ontwikkeling van internet in de vroege jaren 2000. Iedereen wist dat deze technologie heel belangrijk ging worden, maar niemand kon precies voorspellen wanneer en hoe. Dat geldt voor AI net zo: we weten dat het heel disruptief zal zijn, maar op welke manier precies … dat weten we niet.

AI is niet alleen een ict-verhaal, heb je gezegd, maar een onderwijstransitie die begint bij strategisch benoemen dat AI belangrijk is. Kun je dat toelichten?

“Bij InHolland zijn we sterk aan het verkennen hoe beroepen veranderen door de toepassing van AI. Voor elk vak is dat net weer even anders. In die zoektocht moeten we aansluiting zien te vinden bij alle bedrijfstakken en werkgevers die hier ook mee bezig zijn. Zij hebben het begrip van wat er allemaal mogelijk is vanuit de techniek. Die nauwe aansluiting bij vernieuwende bedrijven die veel verstand hebben van AI-toepassingen vind ik cruciaal.

AI is ook een transitie van human resources: we moeten het allemaal zelf nog leren, de medewerkers én ik. Stel je eens voor dat het zou lukken om allerlei werkzaamheden van docenten door AI te laten doen. Dingen die ze niet zo leuk vinden, zoals administratieve taken, nakijken van toetsen, invullen van beoordelingsmatrices. Dan kunnen docenten meer tijd besteden aan wat ze het allerleukste vinden, namelijk persoonlijke begeleiding van studenten. Zo maak je het onderwijs beter en het werk van docenten leuker. Maar dat gebeurt natuurlijk niet zomaar: je moet het werk anders gaan organiseren.

Gedurende mijn hele loopbaan heb ik gewerkt in organisaties die zichzelf opnieuw moesten uitvinden omdat de wereld waarin zij opereerden aan het veranderen was. Grote transities in de samenleving leiden ook tot grote veranderingen in sectoren. Dat vind ik ontzettend interessant.

Ik ben bijvoorbeeld een tijdlang directeur geweest van de Consumentenbond. Dat is een organisatie die ook heel veel met digitale ontwikkeling te maken heeft. Daar heb ik een grote interesse ontwikkeld voor digitale ontwikkelingen en hoe disruptief die kunnen zijn voor businessmodellen.” 

Wat is volgens jou belangrijk om in die transities mee te kunnen komen?

“Als bestuur hebben wij de rol onze mensen te faciliteren, zodat zij van elkaar en van goede voorbeelden kunnen leren. Ik wil mensen in onze organisatie verbinden aan mensen buiten InHolland. Daarbij wordt veel geëxperimenteerd; dat is noodzakelijk. En toch hebben we ook wat coördinatie nodig.

Zie het als een bloementuin. Je laat duizend bloemen bloeien; dit betekent dat je veel ruimte geeft voor innovatie. Maar op een gegeven moment moet je convergeren. Want als je duizend verschillende bloemen houdt, dan wordt het een verdraaid moeilijk te onderhouden tuin. Hoe lang je divergeert en nieuwe dingen laat ontstaan, en wanneer je convergeert? Dat is een van de moeilijkste bestuurlijke vraagstukken.

Nu zitten we in de divergerende fase. Ondertussen voel je al op allerlei plekken de behoefte om te convergeren. Als je dat te vroeg doet, dan laat je belangrijke innovaties lopen. Doe je het echter te laat, dan wordt het onbestuurbaar. In dat speelveld zitten we nu.” 

Hoe kunnen we omgaan met die onzekerheid?

“Ik sluit me aan bij dynamische netwerken, zoals de DenkTank Digitale Transitie, om zoveel mogelijk mensen te ontmoeten die hiermee bezig zijn. Maar ik beperk me niet tot netwerken op bestuurlijk niveau: ik richt me ook op allerlei andere niveaus en expertisegebieden. Die ruimte moet je maken om het risico van groupthink te voorkomen. Nieuwe kennis ontwikkelt en verspreidt zich immers het beste als veel mensen vanuit verschillende invalshoeken en disciplines elkaar ontmoeten om best practises en soms ook mislukkingen te delen, evenals nieuwe ontwikkelingen. 

Dat hoeft lang niet altijd in formele netwerken. Ook informeel ontstaan relevante verbindingen. En soms sluit je misschien coalities: omdat je dingen samen wilt gaan doen, om verder te komen dan wanneer je die alleen zou oppakken. Als iedere onderwijsinstelling zelf het wiel gaat uitvinden, dan leidt dat sowieso tot maatschappelijke verspilling.”

Wat is volgens jou de meerwaarde van de DenkTank Digitale Transitie?

“Wat ik mooi vind aan dit strategische gesprek, is dat we gezamenlijk verkennen wat de aard van de AI-transitie zou kunnen zijn. En in welke dimensies hij zich zou kunnen afspelen. Het is dus een onderzoekend gesprek, en dat vind ik interessant. De inzichten die we opdoen, deel ik vervolgens weer met mensen in mijn organisatie en straks op de SURF Summit in oktober met collega-bestuurders.

Wat ik de lezers nu alvast wil meegeven, is dat ik het goed zou vinden als we elkaar meer vertrouwden: samenwerken betekent ook taken verdelen, elkaar mandaat geven en erop vertrouwen dat de ander dat op een goede manier uitvoert. Dat bespaart tijd. En daar valt nog heel wat te winnen.”

Tekst: Maureen van Althuis
Foto's: Hogeschool InHolland