Innovatiezones SURF

Binnen deze innovatiezone focust SURF zich op een digitaal weerbare sector, zodat iedereen in het Nederlands onderwijs en onderzoek open, veilig en zonder zorgen zijn of haar werk kan doen. 

Ict is namelijk onlosmakelijk verbonden met het primaire proces van onze instellingen. Voor de groei én continuïteit van onderwijs en onderzoek is het daarom van belang dat alle aangesloten instellingen en de sector als geheel weerbaar zijn en blijven tegen cyberdreigingen. Dat is de ambitie van deze innovatiezone.   

De ontwikkelingen op het gebied van cybersecurity gaan mede door AI razendsnel (zie bijvoorbeeld ons Cyberdreigingsbeeld 2025). Door in onze sector samen te werken valt veel winst te behalen. In de innovatiezone Cyberveiligheid bepalen we met de leden waar behoefte aan is. Op basis daarvan ontwikkelen we nieuwe dienstverlening en delen we kennis en expertise. 

Voorbeelden daarvan zijn de vernieuwing van de SURFsoc-dienstverlening, de expertisecentra voor security en privacy, en het opzetten van weerbaarheidstesten. Naast kennis, delen we daar praktische informatie in de vorm van handreikingen en templates waar instellingen hun digitale weerbaarheid mee kunnen verhogen. Bijvoorbeeld op het gebied van nieuwe technologieën (AI en quantum), privacy, compliance, risicomanagement, awareness & training en technische weerbaarheid.

Deze innovatiezone richt zich op het realiseren van een basisinfrastructuur in 2027 waardoor je als student flexibel en efficiënt onderwijs kunt volgen aan verschillende instellingen. Daarbij wordt gekeken naar afspraken over standaarden en het delen van data (zoals OOAPI), het ontwikkelen van diensten rondom informatieuitwisseling en oplossingen zoals SURFeduhub, één identificatie voor studenten en medewerkers via een eduID en mogelijkheden in certificering via microcredentials zoals edubadges en inzichten in leeropbrengsten via eduwallets. Ook is SURF nauw betrokken bij de ontwikkeling van de sectorvoorziening Aanmelden, Inschrijven, Intekenen. 

Sinds de start van Npuls worden een groot aantal van de activiteiten van deze innovatiezone voortgezet onder de ambitie Leren zonder drempels van Npuls. SURF blijft nauw aangehaakt bij deze ontwikkelingen en de ontwikkeling van toekomstige diensten die uit deze ambitie voortkomen.

In 2027 beschikt het Nederlandse onderwijs (wo, hbo en mbo) via SURF over een samenhangend dienstenportfolio voor digitale leermaterialen. Daarmee kunnen onze docenten en studenten op één plek een optimale mix van (open én gelicenseerde) digitale leermaterialen samenstellen en gebruiken. De SURF-leden hebben daarbij regie op de prijs en gebruiksvoorwaarden van uitgevers.   

Zaken waaraan gewerkt wordt in deze innovatiezone zijn het bouwen van vakcommunities, gezamenlijke inkoop van digitale leermaterialen en het opzetten van een landelijk ondersteuningsloket en de ontwikkeling van diensten zoals edusources, NLBron/Sharecontrol, Copyrightcheck.

Sinds de start van Npuls in 2023 worden een groot aantal activiteiten van deze innovatiezone voorgezet binnen het Npuls programmaonderdeel onderwijsmiddelen. SURF blijft daar nauw bij betrokken. Npuls bouwt namelijk voort op de activiteiten die bij SURF rond dit onderwerp zijn opgestart.

In 2027 kan het Nederlandse onderwijs de kansen van het gebruik van data voor en in het onderwijs op een transparante en verantwoorde manier benutten. Studenten, docenten, bedrijven en ketenpartners hebben meer vertrouwen in het gebruik van data en datatechnologie door deze af te wegen tegen de publieke waarden die we met elkaar hebben afgesproken. Daarnaast zijn drempels verder verlaagd om data in te zetten voor innovatie en kwaliteitsverbetering. 

Dat doen we door een autonome en flexibele digitale infrastructuur te organiseren voor de opslag, uitwisseling en analyse van studiedata, en door het breed gebruik van open standaarden. Door de komst van AI wordt in deze innovatiezone ook aandacht gegeven aan het verantwoord inzetten van AI binnen het onderwijs.  

Binnen de Npuls ambitie AI & data waardevol inzetten wordt er gewerkt aan veel van deze activiteiten. Zo is het Referentiekader 2.0 opgeleverd, wordt er gekeken naar de AI-act en wordt er binnen de pilot EduGenAI hard gewerkt aan een front-end platform waarmee allerlei AI-toepassingen in het vervolgonderwijs beschikbaar gemaakt kunnen worden. SURF draagt actief bij aan deze activiteiten, onder andere door de ontwikkeling van een AI-infrastructuur waarin de AI-hub, GPT-NL en de ontwikkeling van een AI-fabriek een belangrijke rol spelen. 

Eind 2027 kunnen studenten tijd- en plaatsonafhankelijk hoogwaardig onderwijs volgen en toetsen maken. Docenten worden daarbij ondersteund met passende educatieve applicaties en een flexibele digitale leeromgeving die aansluit bij de huidige en toekomstige behoeften. Vanuit SURF organiseren we de gezamenlijke randvoorwaarden. Bijvoorbeeld via de visietool (digitaal) toetsen en beoordelen.  We willen daarmee drempels wegnemen die het onderwijs momenteel ervaart om online onderwijs en digitaal toetsen rechtmatig en onder de juiste voorwaarden in te zetten, zodat het nog beter aansluit bij de behoeften en het leerproces van de student. Ook wordt er gekeken naar passende tooling om dit mogelijk te maken.  

Sinds 2025 worden de activiteiten van deze zone voorgezet binnen het Npuls programmaonderdeel Digitaal toetsen en ontwikkelen, waarbij verder gebouwd wordt op de inzichten en acties die SURF heeft opgezet. 

Onderzoekers kunnen in 2027 zowel gevoelige als niet-gevoelige data volgens de FAIRprincipes delen en optimaal hergebruiken.

Voor deze innovatiezone is inmiddels via de SURF-Ledenraad besloten pas op de plaats te maken en opnieuw de mogelijke dwarsverbanden tussen onderwijs en onderzoek te onderzoeken. Dilemma is om hier zowel recht te doen aan de instellingsbrede uitdaging over de zorgvuldige omgang met data in álle organisatieprocessen, publieke waarden en de rol van commerciële partijen, als focus te houden op vraagstukken zoals de behandeling van persoonsgebonden onderzoeksgegevens en integratie van datamanagementfaciliteiten.

Alle onderzoekers kunnen zich in 2027 zonder zorgen richten op hun onderzoek en daarbij effectief gebruik maken van de beschikbare voorzieningen en expertise in de digitale infrastructuur. 

Om een krachtige en hoogwaardige digitale infrastructuur te behouden en te versterken is er gekeken de financiering van de benodigde middelen van een integrale strategie.

Deze integrale strategie is in 2025 bepaald voor de verschillende onderdelen van de onderzoeksinfrastructuur, gebaseerd op de wetenschappelijke ambities voor de komende jaren en met politieke steun voor financiering. Een belangrijke voorwaarde hierbij is hoe we omgaan met het huidige datacenter in Amsterdam, waarbij ook gekeken is naar energie- en duurzaamheidsalternatieven.  

Daarnaast zijn we in 2025 begonnen met de voorbereidingen voor de installatie van een Europese kwantumcomputer die gekoppeld zal worden aan de nationale supercomputer Snellius. Ook zijn we samen met Quantum Delta NL gestart met de opzet van een nationaal testnetwerk voor kwantumcommunicatie. Een andere belangrijke stap is de ontwikkeling van een Nederlandse AI-faciliteit die het onderwijs en onderzoek op transparante en onafhankelijke wijze in staat stelt AI-toepassingen te creëren en beheren.  

Voor het onderwijs werken we samen met Npuls aan een gezamenlijke, schaalbare infrastructuur. Op basis van de wensen van instellingen ontwikkelen we diensten volgens de Onderwijs Sectorarchitecturen. 

De competenties die onderzoekers voor de digitalisering van onderzoek nodig hebben, worden ondersteund door een gedeeld curriculum, via de samenwerking tussen DCC’s en onderzoeksscholen. Daarvoor zijn in 2027 de ondersteuning vanuit instellingen en op vakdiscipline georganiseerde samenwerkingsverbanden op elkaar aangesloten. 

Deze activiteiten zijn inmiddels zo opgezet, dat ze ondersteuning bieden aan de innovatiezones optimaal gebruikmaken van infrastructuren en Open science versterken. Er is een programma 'traineeship voor HPC-experts' gestart om tegemoet te komen aan behoeftes vanuit de instellingen. In samenwerking met RDNL is ook een trainingsplatform voor research data-professionals gelanceerd. Toekomstige samenwerkingen in het ecosysteem - met o.a. Digital Competence Centers en graduate schools- worden verkend. 

De onderzoeksgemeenschap kan de omgang met informatie over onderzoek op verantwoorde wijze vormgeven (responsible use of research information) en heeft de regie over het delen, vinden en evalueren van publiek gefinancierd onderzoek (digitale soevereiniteit). 

De Open Research Information (ORI-)roadmap van SURF, is inmiddels een pijler om open science te versterken. Dit in lijn met de ontwikkelingen binnen het Regieorgaan Open Science en de Barcelona-verklaring over open onderzoeksinformatie. We richten ons op een robuuste infrastructuur voor open onderzoek, het verbeteren van de kwaliteit en dekking van metadata, en het verbinden en verrijken van onderzoeksinformatie. Het naleven van standaarden en principes versterkt hierbij de autonomie en digitale soevereiniteit van de onderzoeksgemeenschap.

Een steeds belangrijker onderwerp voor SURF en haar leden is publieke waarden. Deze is als innovatiezone toegevoegd. Binnen de digitalisering van onderwijs en onderzoek besteden we samen met onze leden expliciete aandacht aan publieke waarden zoals autonomie, menselijkheid en rechtvaardigheid. Ondanks toenemende aandacht voor deze waarden in digitaliseringsstrategieën, maken factoren zoals de invloed van big tech, cyberdreigingen, snelle AI-ontwikkelingen en marktmonopolisering samenwerking steeds noodzakelijker. Daarbij ligt de focus op drie thema's:

• Gemeenschappelijke digitale onafhankelijkheid: daarbij willen we instellingen helpen hun waardevolle gegevens te beschermen en verantwoord om te gaan met data. Ook wil SURF waardevolle alternatieven bieden voor marktpartijen die publieke waarden niet respecteren.
• Community en samenwerking: we vergroten kennis en bewustwording rond publieke waarden via verschillende manieren bij onze leden. 
• Ondersteuning en kennisdeling: we delen onze expertise en kennis en dragen bij aan verschillende programma's en initiatieven zoals GPT-NL, leergang van MBO Digitaal, het Collaborative Trust Framework en Npuls.