"Beetje bij beetje begint ook hier het besef door te dringen dat, als het slecht gaat met de biodiversiteit, het slecht gaat met ons."
“Versnellen via technologie is de enige weg vooruit”
“Onze planeet telt ongeveer twintig miljoen soorten organismen. Daarvan hebben wij er de afgelopen 400 jaar zo’n twee miljoen op naam gebracht. Dit betekent dat we negentig procent van alle soorten nog niet kennen. En wat je niet kent, kan je ook niet beschermen. Daarom is technologie zo belangrijk." In gesprek met Naturalis-directeur Edwin van Huis.
Van Huis is naast directeur van Naturalis en commissaris bij SURF bovenal bioloog: “In 1972 verscheen ‘Grenzen aan de groei’, het rapport van de Club van Rome. Daarin werd voor het eerst gezegd dat, als we zo doorgaan, het snel voorbij is met onze planeet. Ik was toen veertien en dit heeft een enorme indruk gemaakt. Ik ben vervolgens biologie gaan studeren in de diepe overtuiging dat we met elkaar een leven moeten inrichten waarbij we niet meer gebruiken dan de aarde ons te bieden heeft.”
Onder druk
Na omzwervingen via onder andere het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en het Rijksmuseum (zie kader), geeft Edwin van Huis vanuit Leiden inmiddels al twaalf jaar vorm aan zijn oorspronkelijke passie en drijfveren.
“Naturalis heeft een grote verantwoordelijkheid om de Nederlandse biodiversiteit te onderzoeken en in kaart te brengen. Als je negentig procent van het leven niet kent, hoe kun je dan doorgronden wat er in onze de ecosystemen gebeurt? En wat is bijvoorbeeld de invloed van gifstoffen en klimaatverandering op die ecosystemen? We hebben eigenlijk maar een heel beperkt idee. In 2019 verscheen een onderzoek waaruit bleek dat in de afgelopen vijftig jaar 75 procent van alle insecten in ons land is verdwenen. Dat is enorm schokkend, maar het vreemdste was misschien wel dat iedereen verrast was. Niemand had het gezien. Beschermde dieren, zoals bepaalde soorten weidevogels, worden goed in de gaten gehouden, maar voor insecten – toch de grootste en een uiterst belangrijke groep in het dierenrijk – gebeurde dit vreemd genoeg niet. Dat mag ons niet nog een keer overkomen!”
“Gelukkig hebben veel mensen zo langzamerhand in de gaten dat de biodiversiteit enorm onder druk staat en dat dit erg zorgelijk is. In de rest van Europa staat dit onderwerp hoog op de agenda, maar in Nederland hebben we het vooral over het klimaat. Beetje bij beetje begint ook hier het besef door te dringen dat, als het slecht gaat met de biodiversiteit, het slecht gaat met ons. Als de biodiversiteit afneemt, wordt het steeds moeilijker om te overleven. Veertig procent van de mensen op aarde is direct afhankelijk van de natuur voor hun voedsel en een nog veel hoger percentage voor hun inkomsten. Reden genoeg om de natuur te beschermen, zou je zeggen. Europees gezien, doet Nederland het helaas niet best. Ons oppervlaktewater is vervuild, onze landbouwgronden zijn zo goed als dood, de Noordzee is overbevist en door de veel te hoge stikstofbelasting staat de natuur enorm onder druk. Er is een belangrijke rol voor de onderzoekers zoals die van Naturalis weggelegd om te laten zien hoe het gaat met de biodiversiteit en om aan te geven hoe we het tij kunnen keren.”
Kunstmatige intelligentie
Om niet bij elke schep zand of bij ieder watermonster een leger aan biologen op te trommelen, is de toepassing van slimme technologie voor de ongeveer 140 voltijdse wetenschappers (en circa 200 gastonderzoekers) van Naturalis onontbeerlijk.
“Er zijn maar weinig mensen die alle planten en dieren in Nederland herkennen, om zo te begrijpen hoe onze ecosystemen werken. Daarom vertrouwen we steeds meer op genetica en IT. Ik vertelde al dat we 400 jaar nodig hadden om tweemiljoen soorten te beschrijven. We hebben nu nog twintig jaar om de resterende soorten te herkennen. Dat kan alleen als we technologie inzetten om die soortenherkenning voor ons te doen.”
Edwin van Huis in Naturalis Biodiversity Center (foto: Koen Mol)
“Kunstmatige intelligentie (AI) wordt namelijk steeds vaker ingezet om via beelden en geluiden soorten planten en dieren te herkennen. Je kunt bijna stellen dat AI hierbij de plaats van de biologen heeft ingenomen. Veldwerk blijft belangrijk, maar er zijn simpelweg niet genoeg biologen om alles te herkennen en bij te houden. Hetzelfde geldt voor genetica. Vroeger ging een bioloog met een netje het water in, tegenwoordig zien we op basis van genetische resten welke soorten er in het water leven. Door het water zonder tussenkomst van de mens genetisch te analyseren, kunnen we grote stappen maken.”
Ook doen onderzoekers graag een beroep op de hulp van het publiek, legt Van Huis uit. Hij noemt de gratis fotoherkenningsapp ObsIdentify als interessant voorbeeld.
“Deze app herkent meer dan 13.000 soorten wilde planten, dieren en paddenstoelen uit Nederland en België. Met elke nieuwgevonden soort breiden we de app verder uit. Het is de beste app die er op dit terrein is, en het helpt ons om zicht te krijgen op de biodiversiteit.
Grootschalige investeringen
Wat beschouwt Edwin van Huis als de grootste ict-uitdagingen voor Naturalis? “Dan kom ik weer bij AI uit. Het is lastig om daar goede mensen voor te vinden. Dat geldt ook voor data-architecten die een steeds complexere infrastructuur moeten beheren en beheersen. Onze digitale data-infrastructuur is, Europees gezien, de belangrijkste in ons vakgebied en heeft inmiddels een zelfstandige positie en belang gekregen. SURF helpt daarbij met een schaalbare cloud-omgeving, met datamanagement (iRods) en high performance computing (HPC Snellius). We werken steeds meer met SURF samen.”
"Elke soort, elke plant, elk dier is onderdeel van een ecosysteem en is afhankelijk van samenwerkingsverbanden."
“Versnellen via technologie is de enige weg vooruit. Om de natuur te beschermen en de teruggang van de biodiversiteit een halt toe te roepen, moeten we de komende tien tot twintig jaar een enorme sprong vooruit maken. Zonder grootschalige, internationale investeringen is dat onmogelijk. Dit vraagt om scherpe politieke keuzes. En om samenwerking. Hier geeft de natuur opnieuw het goede voorbeeld. Elke soort, elke plant, elk dier is onderdeel van een ecosysteem en is afhankelijk van samenwerkingsverbanden."
"Een plant kan zijn voedsel niet opnemen zonder samen te werken met de bacteriën die om de wortels heen zitten. En ook niet zonder schimmels in de bodem die de benodigde mineralen aanvoeren. Planten geven daar dan weer suikers en koolstof voor terug. Zo werkt alles samen. Om de natuur te beschermen, de landbouw biologisch te maken, de kwaliteit van ons oppervlaktewater te verbeteren en het leven terug te brengen in de Noordzee, moeten we de handen ineenslaan. Alleen zo kunnen we de biodiversiteit in Nederland begrijpen, monitoren en verbeteren. Dat is onze uitdaging, maar zonder de steun van de politiek en samenwerking met partijen als SURF gaat ons dat niet lukken.”
SURF Summit
Edwin van Huis is op 11 oktober spreker en gastheer van de SURF Summit 2023, het jaarlijkse event voor bestuurders, CSC's en andere relaties van de SURF-coöperatie. Tijdens deze editie bij Naturalis gebruiken we de natuur als inspiratiebron en we horen wat ze ons te leren heeft. We kijken zowel naar wat er nu is: 'wat bloeit al', als naar 'waar zitten knoppen die bijna gaan bloeien' - waar moeten we met elkaar extra water geven?
Voor het programma en meer informatie: www.surf.nl/agenda/surf-summit-2023
Tekst: Edwin Ammerlaan
Foto's: Koen Mol
Edwin van Huis in het kort
Edwin van Huis (1958) studeerde biologie aan de Universiteit van Utrecht en de Universiteit van Florida. Hij volgde een opleiding bedrijfskunde aan de Technische Universiteit Delft en de Erasmus Universiteit. Vanaf 1985 werkte Van Huis voor overheidsorganisaties als de Rijksdienst voor Monumentenzorg, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. In 1993 werd hij zakelijk directeur van het Rijksmuseum in Amsterdam, drie jaar later gevold het Audiovisueel Archiefcentrum, in 2002 omgedoopt tot Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Sinds 2011 geeft Edwin van Huis als algemeen directeur leiding aan Naturalis Biodiversity Center te Leiden. In 2018 trad hij toe tot de Raad van Commissarissen bij SURF. Daarnaast is hij lid van Raad van Toezicht bij de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, medebestuurder bij Japanmuseum het Sieboldhuis en bestuurslid van de International Barcode of Life.