ArtEZ-studenten musiceren live samen vanaf drie locaties

Daar staat Alexander Pielsticker, vierdejaars student Composition for film & theater (CFT) bij ArtEZ Arnhem, als een volleerd dirigent voor het orkest. Op het bioscoopscherm probeert de rat uit de animatiefilm Ratatouille zich van zijn achtervolger te ontdoen. De muziek die Alexander voor deze en andere filmscènes heeft gecomponeerd, moet niet alleen in de concertzaal in Arnhem op het juiste moment live worden gespeeld, maar ook in de audiostudio's van ArtEZ in Enschede en Zwolle, waar muzikanten staan opgesteld voor Alexanders afstudeerproject. Vrienden en familie in Duitsland volgen het concert via een livestream.

'Tijdens mijn laatste bachelorjaar had ik al vaak en intensief nagedacht over het idee om zonder vertraging op het netwerk muziek te maken met artiesten over de hele wereld,' vertelt Alexander. 'De combinatie van 'real-time' virtuele muziek met het medium film leek me een logische vervolgtap.' Alexander slaagt en is een professionele ervaring rijker.

'De 4e locatie maakt live samenspelen mogelijk over grote afstand met alle instrumentgroepen die ArtEZ conservatorium rijk is, zonder vertragingen,' zegt docent en projectleider Tjerk de Groot. 'We kunnen volledige orkesten vormen, al zijn ze fysiek verdeeld over drie steden. Dat is geweldig is voor ons onderwijs.'

Zo min mogelijk vertraging

De 4e locatie is een virtuele ring waarvan de audiostudio's in de locaties Enschede, Arnhem en Zwolle permanent onderdeel zijn. Zo is het mogelijk om muzikanten vanuit alle locaties te laten samenwerken, terwijl er in Enschede een goede audiomix wordt gemaakt die live gestreamd kan worden. Dit is mogelijk omdat ArtEZ in 2017 besloot om het netwerk een upgrade te geven, waarbij de verbindingen van 1 naar 10 Gigabit gingen. Bert Kremer, hoofd ICT bij ArtEZ, vergelijkt het nieuwe netwerk met een snelweg met 10 rijstroken, waarvan er 5 zijn gereserveerd voor het conservatorium. Dat is nodig omdat er zo min mogelijk latency, vertraging, mag optreden bij een uitvoering.

'Bandleden die in dezelfde ruimte staan, kijken elkaar heel veel aan,' vertelt Kremer. 'Je geeft elkaar seintjes en je voelt elkaar aan. Maar als er een vertraging van meer dan 20 milliseconden ontstaat (te vergelijken met 7 meter fysieke afstand), kunnen muzikanten dat horen en spelen ze niet lekker met elkaar.' Op de tienbaansweg van ArtEZ kunnen signalen over het glasvezelnetwerk van SURF met gemak binnen 5  milliseconden van Arnhem naar Enschede worden gestuurd.

Professionele apparatuur

'Naast de 5 rijstroken voor de muzikanten gaat er een zesde rijstrook van Enschede terug naar Arnhem, waar het signaal het internet op gaat via de SURF-verbinding,' legt Kremer uit. 'Van Arnhem gaat het naar Enschede en Zwolle, van Zwolle weer naar Arnhem en van Arnhem terug naar Enschede. Op alle drie de haltes staan muzikanten te spelen. Ondanks de afstand die het signaal aflegt, moet het binnen die latency-grens blijven.'

Om dat voor elkaar te krijgen, maakt ArtEZ gebruik van apparatuur die ook door de mondiale uitzendindustrie worden gebruikt. Die zorgt ervoor dat het geluid zo razendsnel wordt verstuurd dat het gelijk wordt getrokken, ondanks de 80 kilometer die wordt overbrugd. ArtEZ is het eerste conservatorium in Europa dat gebruikmaakt van deze techniek.

Cross-overs

De aanleiding om met de virtuele studio te starten, was zowel praktisch als creatief. De klassieke muziekopleiding van ArtEZ wordt steeds kleiner. Zo zijn er nog maar enkele studenten die harp spelen bij ArtEZ. Deze Zwolse studenten hoeven niet met hun grote instrument in de trein te stappen voor iedere workshop of uitvoering. Tegelijkertijd wil de instelling het creatieve proces stimuleren. Zet een fagotspeler bij een rapper en er ontstaan cross-overs, vermenging van muziekstijlen. Dat proces wordt vereenvoudigd als studenten niet hoeven te reizen.

Permanente opstelling

Door de komst van corona kwam de totstandkoming van de 4e locatie in een stroomversnelling terecht. 'Iedereen zag in dat dit project voorrang moest krijgen,' zegt Kremer. 'Met consumentenproducten als Teams en Zoom kunnen professionele muzikanten niets beginnen. Om samen te musiceren op afstand heb je professionele apparatuur nodig, het SURF-netwerk, en een permanente opstelling op vaste locaties.'

Dat laatste is een moeizaam geleerde les. Inmiddels staat in alle locaties een permanente opstelling. In coronatijd zijn er twee studenten met behulp van de techniek afgestudeerd.

Gebruiksvriendelijker maken

De 4e locatie is volgens Kremer alleen maar mogelijk omdat het Nederlandse onderwijs bijzonder goed samenwerkt. 'Wij hebben SURF. Omdat alle hogescholen en universiteiten in hetzelfde netwerksysteem zitten, ligt de basisinfrastructuur er al. Dat is de voorwaarde om te kunnen samenwerken.' Plannen om ook de andere Nederlandse conservatoria met de 4e locatie te verbinden, zijn in een vergevorderd stadium. Ook is er contact met Britse en Zweedse conservatoria. 'Door de schaalbaarheid vormt de 4e locatie op termijn een brug naar de buitenwereld,' zegt Tjerk de Groot.

Er wordt hard gewerkt om de toegang tot de 4e locatie laagdrempelig voor studenten te maken. Dat dit voor Alexander nog niet geval was, deert hem niet. Hij zegt: 'Niet alles verliep volgens plan, wat ook logisch is als er zoveel mensen bij zijn betrokken en er zoveel technische vaardigheden bij komen kijken. Maar voor mij was het een van de meest ongelofelijke, unieke ervaringen die ik ooit heb gehad.'

Tekst: Marjolein van Trigt

Foto's: ArtEZ - University of the Arts