Hybride onderwijs met een voetpedaal

Het begon allemaal lang voor corona, met de frustratie van een docent aan de Utrechtse universiteit. Jasper van Winden geeft daar sinds 2008 de cursus Wetenschapper in Advies aan biologiestudenten. Tijdens deze cursus schrijven zij een adviesrapport voor een echte opdrachtgever over onderwerpen die variëren van ecologie tot microbiologie tot toxicologie.

“De inrichting van de onderwijsruimtes van de universiteit zat me steeds meer in de weg,” vertelt Jasper. “Studenten werken in groepen en ik hou ervan om de klas in te lopen, me tussen de studenten te begeven, te begeleiden, maar zelf ook mee te doen. Het doet er niet zoveel toe wat ik op het bord schrijf of op mijn sheets heb staan, ik wil juist weten waar de studenten mee bezig zijn, zodat ik kan bijsturen en motiveren. Deze cursus en mijn stijl van doceren vragen om veel interactie en veel minder om eenrichtingsverkeer. Een ruimte die op de klassieke manier is ingericht - met vooraan een docent die zich tot de hele groep kan richten - is dus niet zo geschikt. Ik ben me gaan verdiepen in andere, vernieuwende concepten om onderwijsruimtes in te richten en kwam uit bij de ‘Active Learning Classroom’.”

Te midden van de studenten

Jasper staat in een Active Learning Classrooms (ALC) met groepstafels voor studenten in een cirkel langs de wanden van het lokaal, elke groepstafel is voorzien van een whiteboard en een beeldscherm. "In het midden staat het leerstation, waarmee ik kan bepalen wat er op de schermen te zien is. Dat kan het scherm van mij zijn, van de groep aan de tafel of het werk van studenten aan een andere tafel. Het meest opvallende: de ruimte heeft geen voorkant. Ik begeef mij letterlijk te midden van de ruimte tussen de studenten. Dat verkleint de fysieke afstand, maar het doet ook wat met de verhouding tussen de studenten en mij. Er is niet alleen meer interactie, de communicatie wordt ook gelijkwaardiger."

“Het eerste lokaal heb ik een beetje houtje-touwtje ingericht, met hier een scherm en daar een beamer, maar wel volgens het concept van ALC. Je merkte meteen dat het energieniveau omhoog ging, dat de lessen dynamischer werden. Deze inrichting stimuleert discussies, binnen de groep, tussen groepen onderling en met de docent. Doordat ik op de schermen kan zien waar de studenten mee bezig zijn, kan ik op het juiste moment feedback geven.”

Project Future Learning Spaces

Jasper is sinds 2016 betrokken bij Educate-it, een UU-breed innovatieprogramma dat docenten en studenten ondersteunt bij het inzetten van digitale hulpmiddelen bij het onderwijs, om zo met alle faculteiten te groeien naar een vorm van blended learning. Zijn experiment met ALC leidde tot Future Learning Spaces, een project dat ervoor moet zorgen dat ook de fysieke onderwijsruimtes de onderwijsvisie van de UU ondersteunen en versterken. Jasper nam de rol van projectmanager van Future Learning Spaces op zich.

“We zijn begonnen met goed te kijken naar de kernelementen van de onderwijsvisie van de UU, zoals persoonlijk, intensief, activerend en kleinschalig. Daaruit volgde een aantal didactische uitgangspunten voor de fysieke leeromgeving. Die hebben we gebruikt als basis voor het ontwerpen van nieuwe inrichtingen van onderwijsruimtes, waarmee we experimenteren om te achterhalen of deze inderdaad bijdragen aan beter onderwijs. Daarbij kijken we natuurlijk ook naar de huidige ontwikkelingen in het onderwijs en hoe technologie ons hierbij kan helpen. Dit doen we samen met docenten en studenten.”

De eerste lockdown gaf interessante uitdagingen

13 maart 2020 was een belangrijke dag voor de projectmanager van Future Learning Spaces: de eerste officiële observatie van een van de innovatieve inrichtingen zou beginnen. Maar het liep net even anders. Want tijdens de persconferentie de avond ervoor kondigde minister-president Rutte de eerste echte lockdown aan. Hij verzocht hogescholen en universiteiten voorlopig online onderwijs aan te bieden.

“Ja, daar zit je dan met al je voorbereiding en onderzoek. Maar toch was dit ook weer een heel interessante uitdaging. Want natuurlijk hadden we binnen het project ook manieren van onderwijs op afstand onderzocht. Er was inmiddels een multi-disciplinair team, met deskundigen in didactiek, maar bijvoorbeeld ook audiovisuele experts. We waren al bezig met een virtual classroom voor online onderwijs en konden als multidisciplinair team goed adviseren bij de inrichting van een hybride onderwijsomgeving, waarbij een deel van de studenten op locatie aanwezig is en een deel op afstand. En daarbij konden we ruimschoots putten uit de ervaringen die docenten en studenten intussen in de praktijk opdeden. Waar struikelen ze over, wat gaat er goed, hoe willen docenten studenten op afstand betrekken en hoe willen deze studenten actief deelnemen aan de lessen? Maar ook: wat vinden wij belangrijk in het onderwijs aan de Universiteit Utrecht? Daaruit zijn drie zaken gekomen die wij heel belangrijk vinden bij hybride onderwijs: gelijkwaardigheid, interactie en community.”

Hybride met een voetpedaal

Eén ding werd snel duidelijk: het succes van deze vorm van lesgeven staat of valt bij de kwaliteit van de techniek in de ruimte. Beeld en geluid moeten goed zijn, het toevoegen van een enkele microfoon in de zaal die vragen van studenten goed registreert, maakt al een wereld van verschil. Maar baanbrekend was een relatief eenvoudige en bijna ouderwets aandoende technische oplossing: een pedaal op de grond. Daarmee kan ik schakelen tussen de beelden die de studenten op afstand zien: het overzichtsbeeld, het bord, het projectiescherm, of ik in close-up.

“Dat voetpedaal ligt voor mij – min of meer in de weg – als ik aan het doceren bent en heen en weer loop van de slides naar het bord. Dus ik kan bijna niet vergeten om het in te drukken om van perspectief te wisselen. Daarnaast kan de camera de studenten die vragen stellen in beeld brengen en er hangt een groot scherm waarop de studenten op afstand in beeld zijn. Allemaal oplossingen om hybride onderwijs zo gelijkwaardig en interactief mogelijk te maken. En eenvoudig in gebruik, want het is voor mij en andere docenten al pittig genoeg om aan twee groepen tegelijk les te geven. En dat is gelukt: docenten reageren enthousiast.”

Hybrid Active Learning Classroom

Het was te verwachten dat inmiddels het volgende type onderwijsruimte in ontwikkeling zou worden genomen: de Hybrid Active Learning Classroom, waarbij groepen die bestaan uit studenten op locatie en studenten op afstand kunnen samenwerken. Op elke tafel staat dan ook een camera en microfoon. Zo’n onderwijsruimte is heel geschikt voor bijvoorbeeld Challenge based learning, waarbij studententeams uit binnen- en buitenland aan de slag gaan met vraagstukken en opdrachten uit de maatschappij. In de Hybrid Active Learning Classroom moet het beste uit beide concepten samenkomen, maar of het in de praktijk ook werkt zoals bedacht, wordt wel spannend. Vooral of studenten geen geluidsoverlast van elkaar hebben.

De toekomst van hybride onderwijs

“Door de coronacrisis heeft hybride onderwijs zich in korte tijd stevig in het onderwijs geworteld. Of het beklijft, weet ik niet. Volledig gelijkwaardig onderwijs voor studenten op afstand en op locatie lijkt me onhaalbaar. Maar hybride onderwijs biedt ook kansen, ook als er geen virus rondwaart. Zoals universiteit- en grensoverschrijdend onderwijs, maar ook studenten met een beperking kunnen zo gemakkelijker onderwijs volgen. Ik merk dat SURF vooral een verbindende factor is in de zoektocht naar vormen van online en hybride onderwijs. Dat is heel waardevol, want we hebben allemaal onze eigen uitgangspunten en onze eigen visie. Het is fijn dat er een partij is die weet wat er her en der speelt en daar ook over communiceert, zodat ik binnen mijn instelling niet alleen in onze eigen richting blijf denken.”

Bekijk de video van de UU over hybride onderwijs