Altijd vooruitkijken; wat kunnen we met deze technologie
Inge Molenaar (47) is expert op het gebied van artificiële intelligentie (AI) in het onderwijs. Zij is directeur van het Nationaal Onderzoekslab AI en werkt als universitair hoofddocent bij de Radboud Universiteit Nijmegen mee aan vele studies over de toepassingen van AI in het onderwijs.
Vooruitkijken. Dat is hét woord dat in haar werk, en ook in haar privéleven, steeds weer terugkomt. Inge Molenaar verdiept zich al sinds haar studententijd in technologie en leren. Ze studeerde internationale bedrijfskunde en psychologie aan de Universiteit van Maastricht. “Ik wilde meer weten over hoe mensen leren en wat dat betekent voor hoe mensen in groepen leren.”
Al 20 jaar is zij in dit vakgebied bezig en zat steeds bovenop de doorbraken. Tijdens de opkomst van het internet begon zij met haar carrière. In 1999 kreeg ze bij KPN de mogelijkheid om te werken aan hele nieuwe technologieën. “We waren bezig met de voorlopers van wat later sociale media zijn geworden.”
De tijd vooruit: bloggen vanaf zee in 2000
Was het mazzel of stond het in de sterren geschreven? In 2000 mocht Inge, toen 24, deelnemen aan een Tall Ship Race. Een regel in deze race: een aanzienlijk percentage van de bemanning moet onder de 25 zijn. Zo maken ook jonge mensen kennis met de oude zeilhistorie. “Tall ships zijn van die piratenschepen, met meerdere masten en dwars getuigde zeilen, zoals de Bark EUROPA waar ik op zat. Op die boot heb ik blogs geschreven, toen er nog helemaal geen blogs op het internet waren. Het idee dat je zelf dingen op het internet kon zetten was er niet.”
Schaalvergroting van technologie
“Wij schreven die verhaaltjes over wat we die dag meemaakten en stuurden die via satelliet naar een kantoor in Utrecht. Daar werden ze verwerkt en door programmeurs op een website geplaatst.” Deze ervaring bepaalde veel van wat volgde. “Ik dacht, als zij dat kunnen, dan kunnen wij dat ook op schaal gaan doen. In die zin zie je dat gebeurtenissen elkaar opvolgen.”
"Bij Ontdeknet deden we learning analytics, al voordat het zo genoemd werd."
Na deze zeilreis besloot Inge om de stap te zetten naar het onderwijs. Aan de UvA werkte ze mee in Europese projecten waarin werd nagedacht over hoe je leermaterialen in repositories kunt plaatsen. Ze won een wedstrijd van het ministerie van Onderwijs over ‘Onderwijs in de 21e eeuw’ en kreeg de mogelijkheid om een leerplatform te ontwikkelen, dat leerlingen verbond met experts in de samenleving, Ontdeknet. Als zelfstandig ondernemer zette ze het platform in de markt. En, ze begon aan haar proefschrift.
“Bij Ontdeknet deden we learning analytics, al voordat het zo genoemd werd. We bekeken de data die we binnenkregen en vroegen ons af hoe we leerprocessen van leerlingen op een goede manier konden ondersteunen. Mijn proefschrift ging daarover en een onderdeel was de ontwikkeling van een virtueel agent die leerlingen kan helpen.”
In de academische wereld is meer ruimte om state-of-the-art producten te ontwikkelen.
Grenzen opzoeken van nieuwe ontwikkelingen
Haar tweede lange zeilreis ondernam Inge in 2010 met man en kinderen. “We hebben de boot op een trailer gezet naar Slovenië en zijn van daaruit Griekenland rondgegaan, langs Italië en zo weer terug naar huis.”
“Ik zeil al mijn hele leven. Mijn ouders hadden eerst een motorboot, daarna kwam de zeilboot. De gedachte van mijn vader: ‘dan gaan de kinderen op zeilles en kunnen ze naderhand aan mij uitleggen hoe het moet’. Ik denk dat dit typerend is voor het gezin waarin ik ben opgegroeid. Altijd met elkaar vervolgstappen maken, samen zoeken naar die volgende uitdaging.”
"Altijd met elkaar vervolgstappen maken, samen zoeken naar die volgende uitdaging."
De beslissing om door te gaan in de wetenschap, kwam na thuiskomst van deze reis. “In de academische wereld heb ik meer ruimte om state-of-the-art producten te ontwikkelen en de grenzen op te zoeken van die nieuwe ontwikkelingen. De dingen die wij bedenken zijn vaak vér voor de vraag van de markt uit.”
"De dingen die wij bedenken zijn vaak vér voor de vraag van de markt uit.”
Zo nu en dan ook durven
De meest actuele discussie is natuurlijk die over ChatGPT. Het Nationaal Onderzoekslab AI (NOLAI) ontving na de release begin december 2022 vele mails met de vraag ‘wat betekent dit voor mijn schrijfonderwijs?‘. “Het is een interessante kwestie, wat als platformen verder gaan dan alleen kennis weergeven, en ook een zekere mate van redeneercapaciteit krijgen?”.
Op dit moment gaat een groep AI-studenten samen met studenten onderwijskunde aan de slag met het GPT-model. Bij Inge blijft het nooit bij een idee. Het moet steeds een prototype, platform of oplossing worden. “We moeten zo nu en dan iets durven. En ook als we uiteindelijk concluderen dat het niet werkte, moet dat kunnen.”
Het buitenland kijkt mee
Het is haar droom om, in Nederland maar ook in Europa, hét expertisecentrum voor AI in het onderwijs te creëren. Die stap zet ze met NOLAI, dat in oktober 2022 van start ging en waarvan zij directeur is. “We zijn er al drie jaar mee bezig, dus het komt niet helemaal uit de lucht vallen. Ik zou er trots op zijn als we met NOLAI een multidisciplinair karakter behouden en verschillende stakeholders - wetenschap, bedrijfsleven, onderwijs – met elkaar verweven. Het buitenland kijkt met veel interesse mee.”
NOLAI is ook een antwoord op ontwikkelingen elders in de wereld. “In 2019 ben ik door het ministerie van Onderwijs uitgezonden als expert naar de eerste AI in onderwijs conferentie van UNESCO in Beijing. We kwamen daar met 15 experts en ministers van onderwijs van over de hele wereld om te praten over de toekomst van AI in het onderwijs en de verantwoordelijkheden van overheden daarin.
“Er zijn voor AI in het onderwijs kansen en risico’s, en die laatste spelen vooral op het vlak van security en privacy."
Natuurlijk liet China ook zien waar ze mee bezig waren: drie bedrijfscampussen zo groot als de Radboud Universiteit, waar werd gewerkt aan AI in het onderwijs. Ik schrok daarvan. Als in China op deze schaal wordt geïnvesteerd in hulpmiddelen, dan weet ik niet zo goed waar die straks vandaan komen, maar niet uit Europa, Zo’n schaalgrootte en productie hebben wij niet.” Molenaar ging in gesprek met het ministerie over de Europese positie. Daar is NOLAI uit voortgekomen.
Haar deelname aan de conferentie in Beijing leverde haar een rol op als jurylid voor de UNESCO ICT Prize in Education. “Het leuke van UNESCO is dat het ook echt wereldwijd is. Per jaar krijgen we ongeveer 120 inzendingen op een presenteerblaadje en e casussen zijn momentopnames van wat op dat moment state-of-the-art is in een land.”
We beginnen nog maar net te begrijpen wat de hybride vormen, dus waarin mens en artificiële intelligentie samenkomen, betekenen.
Risico’s van AI in het onderwijs
“Er zijn voor AI in het onderwijs kansen en risico’s, en die laatste spelen vooral op het vlak van security en privacy. Hoeveel data wil je van studenten gebruiken en hoe doe je dat op een correcte manier? Dan is er ook het autonomievraagstuk. Hoevéél wil je dat AI gaat overnemen in je leerprocessen? We beginnen nog maar net te begrijpen wat de hybride vormen, dus waarin mens en artificiële intelligentie samenkomen, betekenen. Waar ligt de regie en op welke manier zorg je dat het een versterkende relatie wordt, en niet een verblindende of verarmende, wat ook een scenario is.”
Oplossingen waarin mensen elkaar verrijken en dingen die eerder niet mogelijk waren in het onderwijs, dat is waar Inge naar op zoek is. “Daar zijn mogelijkheden voor, en om die te vinden moeten we met elkaar out-of-the-box denken. Dat is altijd wel de lijn in mijn aanpak. Naar voren toe, de volgende stap, verkennen wat de kansen zijn in de toekomst. Sommigen worden daar zenuwachtig van; ik word er heel gelukkig van.”
Tekst: Maureen van Althuis
Foto's: Jelmer de Haas