‘Het gaat erom of je bereid bent om naar publieke waarden te handelen’
SURF treedt toe tot PublicSpaces, een coalitie van publieke organisaties uit de culturele sector en de mediawereld die zich inzet voor de bescherming van publieke waarden bij digitalisering. Geert-Jan Bogaerts van PublicSpaces en Jet de Ranitz van SURF vertellen waarom het verbond voor de hand ligt.
Onder de paraplu van PublicSpaces werken ruim 35 musea, publieke omroepen, bibliotheken en festivals samen aan een oplossing voor een gemeenschappelijk probleem: voor hun communicatie, informatie en mediacirculatie zijn ze grotendeels afhankelijk van grote techbedrijven en hun platforms. De commerciële belangen van big tech gaan soms lijnrecht in tegen de waarden die publieke organisaties nastreven, zoals privacy, autonomie en transparantie. Het is een probleem dat ook SURF al langer aankaart, onder meer met een reeks seminars en een WaardenWijzer voor digitalisering in het onderwijs. Sinds kort maken SURF en Kennisnet daarom deel uit van PublicSpaces.
Geert-Jan Bogaerts, hoofd digitale media bij de VPRO en oprichter van PublicSpaces, noemt het van onschatbare waarde dat nu ook het onderwijs is toegetreden tot PublicSpaces. Ook Jet de Ranitz, ceo van SURF, kijkt uit naar de samenwerking. 'We lopen allemaal tegen dezelfde dilemma's aan,' zegt ze. 'Iedereen kijkt naar elkaar voor antwoorden. Die vinden we alleen door zoveel mogelijk wijsheid aan de tafel te brengen. Hoe meer verschillend perspectief, hoe beter.'
Geert-Jan Bogaerts
Wat verwacht de coalitie van de nieuwe partners? Bogaerts somt op: 'Allereerst dat de boodschap van PublicSpaces wordt uitgedragen, maar dat deed SURF al. De belangrijkste bijdrage van SURF is het bundelen van krachten om tot alternatieven te komen: ict-infrastructuur en applicaties die beter tegemoet komen aan de eisen die we stellen ten aanzien van publieke waarden. Daarnaast vragen we commitment aan het uitvoeren van de digitale spoelkeuken-methodiek die we binnen PublicSpaces hebben ontwikkeld. Partners moeten in staat zijn om hun eigen ict-omgeving te analyseren. In hoeverre beantwoordt die aan de publieke waarden die we nastreven? Die analyse moet leiden tot een roadmap voor vervangingsinvesteringen. De meeste applicaties hebben een levenscyclus van een jaar of 5. Tegen de tijd dat ze sowieso toe zijn aan vervanging, verwachten we van partners dat ze alternatieve applicaties kiezen die hoger scoren op publieke waarden. Ten slotte vragen we alle partners om zowel hun eigen spoelkeuken-analyse als hun roadmap te delen met het eigen publiek en de partners binnen de coalitie.'
Zelf ontwikkelen en delen
Jet de Ranitz
Transparantie maakt het makkelijker om schaalvoordelen te realiseren en de aantrekkingskracht van waardengedreven vernieuwingen te vergroten voor marktpartijen. Ook wordt duidelijker in welke functionaliteiten de markt niet voorziet. Deze lacunes wil PublicSpaces zelf opvullen. De kennis van SURF komt hierbij goed van pas. Binnen de categorisering van PublicSpaces is SURF een supporting partner en geen founding partner, omdat de financiële bijdrage van SURF relatief gering is, maar Jet de Ranitz verwacht dat SURF dit ruimschoots compenseert met kennis en inzet in natura. 'We ontwikkelen veel zelf en dat delen we van harte met de collega's, wetend dat zij dat ook met ons delen,' zegt ze. De Ranitz weet dat veel leden van SURF graag concrete stappen zetten op dit onderwerp. 'Partner worden van PublicSpaces is slechts de start. Het gaat erom of je bereid bent om naar publieke waarden te handelen. Dat betekent dat je strijd wil leveren met grote bedrijven als Microsoft en Google als je voorwaarden krijgt voorgelegd die je niet zinnen. Ben je bereid om samen te lobbyen in Europa en misschien wel mee te schrijven aan betere wetgeving in Nederland en Europa? En om massa te organiseren voor een publiek alternatief voor big tech?'
Massa organiseren voor publiek alternatief
Met dat laatste doelt ze op het initiatief van hoogleraren José van Dijck en Bart Jacobs, winnaars van respectievelijk de Spinozapremie en de Stevinpremie 2021, om een eigen alternatief voor sociale media te ontwikkelen. Een dergelijk initiatief heeft alleen kans van slagen als een grote groep deelnemers bereid is om het te gebruiken. PublicSpaces beschikt over die massa: de coalitie bereikt samen bijna 100 procent van de Nederlanders. 'Niet alleen is de PublicSpaces-community in staat om datgene wat uit de koker van José en Bart komt te laten vliegen, op ons rust ook de taak om hen te voeden met wat wij nodig hebben,' zegt Bogaerts. 'Alleen met een goede wisselwerking tussen praktijk en theorie kunnen we een behoorlijke stap maken.'
Natuurlijk weet hij dat alle publieke organisaties van Nederland samen nog steeds nauwelijks een partij vormen tegenover big tech met zijn miljarden. Maar wie niet klein begint, kan ook niet groeien. 'Om voldoende schaalgrootte te krijgen, moet PublicSpaces uiteindelijk een Europees initiatief worden. Het begint met het bouwen van geschikte netwerken op een nationaal niveau.'
Uiteindelijk moet PublicSpaces een Europees initiatief worden.
Samen met de overheid
Met de aansluiting van het onderwijs is PublicSpaces een nog steviger gesprekspartner geworden voor onder meer de Rijksoverheid. Dat is belangrijk, want David maakt alleen kans tegen Goliath met behulp van goed flankerend beleid, stelt Bogaerts. 'Publieke organisaties zijn niet primair opgericht voor de inspanningen die we in dit verband op ons nemen,' zegt hij. 'We doen het vanuit een taakopvatting, maar ook omdat we de dilemma's van het niet-handelen aan den lijve ervaren. We werken van onderaf aan ict-toepassingen, maar hebben daarvoor ondersteunend beleid nodig vanuit de diverse overheden, zoals richtlijnen over aanbestedingen en de waarden waarop je wordt afgerekend als publieke instelling.'
Aan ontvankelijkheid voor de boodschap van PublicSpaces ontbreekt het ambtenaren meestal niet, is zijn indruk. Het kost alleen veel tijd om zaken voor elkaar te krijgen. Dat het beeld over ict bij de overheid kantelt, ziet ook De Ranitz. Ze zegt: 'Er is een groeiend gevoel van trots in de Europese Unie, inclusief Nederland, dat wij werk maken van publieke waarden bij digitalisering, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten en China. Nederland is echter geen leider op dit gebied, maar een volger. Dat is raar, zeker als je bedenkt hoe goed de creatieve industrie en de ict-infrastructuur van Nederland zijn. Je zou verwachten dat onze overheid hier veel actiever in is. Eén van onze missies is dan ook om de boel daar eens flink aan te blazen.'
Tekst: Marjolein van Trigt
‘Het gaat erom of je bereid bent om naar publieke waarden te handelen’ is een artikel van SURF Magazine.
Vragen naar aanleiding van dit artikel? Mail naar magazine@surf.nl.